پرونده برنامه ملی برای پاسداری خوب از هنر سنتی خوشنویسی به عنوان یکی از عناصر ارزشمند و میراث فرهنگی ناملموس ایران، به صورت پرونده ای ملی و مستقل سال گذشته (۱۳۹۹) تکمیل و برای ثبت به کمیته میراث ناملموس جهانی ارسال شد و قرار است در آذر ۱۴۰۰ در شانزدهمین اجلاس این کمیته در سریلانکا بررسی شود.
بطور کلی مستندسازی و تشکیل پرونده برای میراث ناملموس فرآیند پیچیده و نیازمند مطالعه و تحقیق دقیق کارشناسان، متخصصان و پژوهشگران و ارائه مستندات قدیمی و معاصر برای تایید قدمت و اصالت و همچنین زنده و پویا بودن یک هنر یا مهارت هنری در دوران معاصر است؛ در حالیکه رقبای ایران در ثبت جهانی خوشنویسی از سراسر جهان برای کسب این عنوان با ارائه مستندات همچنان در تلاش هستند و به نظر می رسد اجلاس سریلانکا رقابت پرچالشی برای جهانی شدن پاسداری از خوشنویسی به نام یک کشور باشد.
به جز آثار و میراث مکتوب، متون و کتاب های تاریخی، آثار برجسته اساتید، رویدادها، پاسداشت ها، نمایشگاه ها و مسابقات هنری در سطوح مختلف، آثار و نمادهای عمومی و شهری، برنامه های مستند تصویری از مدارک لازم برای حقانیت و تلاش ملت ها و دولت ها در حفاظت از میراث ناملموس خودشان است، اما با همه ظرفیت های منابع انسانی، اعم از اساتید، هنرمندان پیشکسوت و جوان که در حوزه هنر خوشنویسی وجود دارد وجود آثار برجسته در سطح چشم اندازهای عمومی کمرنگ و نامحسوس است.
خوشنویس جوان خادم فرهنگی آستان قدس رضوی
در همین چارچوب با مجتبی صادقی، از اساتید ممتاز خوشنویسی کشور که سابقه کتیبه نویسی و دیواره نگاری در اماکن فرهنگی و مذهبی و آموزشی در محلات و مناطق مختلف تهران را دارد و ۱۲ نوع خط خوشنویسی را آموزش دیده و می شناسد، به گفت وگو نشستیم. صادقی متولد ۱۳۵۷ فارغ التحصیل انجمن خوشنویسان و دارای مدرک ممتاز در زمینه خط نستعلیق و مدرک فوق ممتاز در خط ثلث و نسخ عربی است و ۲۵ سال سابقه آموزشی و اجرایی هنری در زمینه خوشنویسی و تذهیب دارد.
وی از کاتبان ممتاز و جوان قرآن کریم، عضو دارالکتابه جمهوری اسلامی ایران و بنیاد قرآن جمهوری اسلامی ایران بعنوان کاتب قرآن و جزو کاتبان برتر در رشته خط نسخ یاقوتی در ایران است و خطاطی و طراحی پوش های ضریح امام رضا (ع)، خوشنویسی و طراحی پارچه های مناسبتی آستان قدس رضوی و نصب بر روی ایوان طلا را از افتخارات زندگی خود می داند.
صادقی از شاگردان استاد مسعود فاضلی مقدم در طراحی و خوشنویسی کتیبه های ورودی صحن حرم امام موسی بن جعفر (ع) در کاظمین است و یک سال قبل از آن به عنوان خادم افتخاری فرهنگی حرم امام رضا (ع) و پس از آن به عنوان کاتب ممتاز قرآن در اجلاس مشهد پایتخت فرهنگی جهان اسلام انتخاب شد.
او که دوره های ممتاز نستعلیق، شکسته نستعلیق، ثلث، نسخ را گذرانده و خطوط کوفی، کوفی قیروانی، محقق، ریحان، دیوانی، اجازه، توقیع و رقاع را هم آموزش دیده و تسلط دارد، و اکنون مدرس خط ثلث در انجمن خوشنویسان تهران است؛ وی به جز معلمی و دبیری رشته هنر خوشنویسی در مدارس و داوری مسابقات هنری در این رشته، از سال ۱۳۹۰ به طور منظم کارگاه های آموزشی در مجموعه های مختلف فرهنگی، مذهبی، آموزشی در مناطق مختلف تهران برگزار کرد که البته با شیوع کرونا دوره های آموزشی آنلاین این رشته را برای علاقمندان در فضای مجازی برگزار می کند.
طراحی و زیباسازی محوطه مدارس و کلاسهای درس دانش آموزان، طراحی دیواره نگاره ها در اماکن فرهنگی و مذهبی از علایق و تخصص های استاد صادقی است که نمونه های مختلف آن در شمار زیادی از مدارس در محله های مختلف پایتخت و ایستگاه های مختلف مترو تهران وجود دارد، اما از خلا و نبود دیوارنگاره های خوشنویسی در سطح شهر گله مند است.
دیواره نگاری خوشنویسی شهری مستندی برای ثبت جهانی یونسکو | ایران پیشتاز مهارت آموزی خوشنویسی در جهان
وی به روند ثبت مهارت خوشنویسی در کمیته میراث جهانی یونسکو در سال ۲۰۲۲ اشاره کرد و گفت: وقتی پرونده این آثار فرهنگی ناملموس تشکیل می شود، کارشناسان جهانی علاوه بر ارزیابی مستندات قدیمی، مستندات زنده بودن و پویایی هنر در دوران معاصر را هم ارزیابی می کنند، در این فرآیند اگر آثار خوشنویسی در سطح گسترده بر مناظر شهری ما در جاهایی که در دید شهروندان است قرار داده شود، خود مستندی بر جریان زنده هنر در زیست شهری است.
خوشنویسی میراث ماندگار ایرانیان و هنری است که همه ایرانیان در هر جای جهان باید بشناسند، بیاموزند و تمرین کنند تا در میان نسل ها حفظ شود؛ خوشنویسی و زیبانویسی چنان اهمیت دارد که انجمن خوشنویسان در کشورهای دیگر هم شعبه راه اندازی کرده، ایران در حفظ و مهارت آموزی خوشنویسی در جهان پیشتاز است، فقط علت اینکه از این هنر زیبا چه فردی و چه عمومی استفاده نمی کنیم، جای ابهام و تامل است.
هنرمند خوشنویس پیرامون اینکه جای خوشنویسی در دیوارنگاری های پایتخت خالی است، افزود: اینکه برخی کشورها داشته های هنری و فرهنگی ایران را نه تنها صاحب می شوند، بلکه منکر خاستگاه ایرانی آن و تاثیر ایرانیان بر توسعه و غنای آن می شوند ناشی از نمایش ندادن عمومی هنر و قدرت فرهنگی ماست. خط ثلث در ترکیه رواج زیادی پیدا کرده و برخی هم به اشتباه این خط را به آنها منسوب می کنند، زیرا در حال حاضر اساتید زیادی آنجا هستند و با همین رویکردِ مستندسازی، بیشتر رویدادهای خوشنویسی در ترکیه برگزار می شود در صورتیکه خط ثلث اصالتا ایرانی است.
صادقی پیرامون اینکه جای خوشنویسی در دیوارنگاری های پایتخت خالی است، اظهار داشت: گاهی برای خط نستعلیق هم برخی کشورها مدعی می شوند، بخشی از مساله ناشی از کم کاری مسئولان فرهنگی و بخشی هم مربوط به خود هنرمندان است که این مخاطرات را بیان نکردیم و ضرورت های اقدام ملی برای صیانت از خوشنویسی را مطالبه نکردیم. رویدادهایی مانند کنفرانس بین المللی خوشنویسی کشورهای مسیر جاده ابریشم با عنوان رقص قلم در حفظ خوشنویسی و دستورالعمل های آموزشی آن در جهان در میان کشورهایی که ادعای غنابخشی به هنر خوشنویسی دارند، می تواند از حقانیت ایران صیانت کند.
ضرورت خلاقیت و نوآوری در حفظ و زنده نگاه داشتن خوشنویسی
صادقی با بیان اینکه هنر خوشنویسی را باید در حوزه صنایع خلاق فرهنگی مورد بازبینی قرار داد، گفت: برخی اساتید نسبت به آثار خلاق به ویژه به آثار ترکیبی خوشنویسی انتقاد می کنند که «نباید چارچوب های سنتی خوشنویسی شکسته شود»؛ گاهی از نگرش و کارهای جدید شاگردان خود جلوگیری هم می کنند؛ اگر خط و خوشنویسی در همان قالب گذشته چند قرن خود حبس شود، در همان فضا خواهد ماند، دیده نمی شود و به مرور فراموش می شود.
هنرمند خوشنویس خلاقیت و نوآوری را در حفظ و زنده نگه داشتن هنر خوشنویسی ضروری دانست و افزود: وقتی مشتری سفارش کار خوشنویسی می دهد و حتی اگر آگاهی هم به هنر خوشنویسی ندارد به عنوان کارشناس و بر اساس موضوع و محیط طراحی اثر و اینکه از چه نوع خط و رنگی باید استفاده شود، به او مشاوره می دهم تا مضمون اثر پیام خود را بهتر و دقیق تر به مخاطب برساند، در حالیکه برخی از اساتید تاکید می کنند باید چارچوب و ساختار سنتی در نگارش و طرح و رنگ حفظ شود، این نگرش خلاقیت را از خوشنویس خواهد گرفت.
استاد خوشنویس با بیان اینکه مشتریان و علاقه مندان آثار خوشنویسی بدنبال زیبایی و جذابیت محیطی هستند، گفت: در آثارم حتی آثار سفارشی در مرحله اول تلاش می کنم از فراموشی و مرگ خطوطی که بسیار جذاب هستند، اما کمتر دیده می شوند، جلوگیری کنم؛ در مرحله پس تلاش می کنم از خطوط ناشناخته تر بهره بگیرم تا طرح نهایی بدیع و جذاب شود و اثر در هر ابعادی که هست، چشم نواز باشد و در محیط، فضای جدیدی ایجاد کند و موجب آشنایی بیشتر مشتری یا مخاطب با هنر سنتی ایرانی شود.
دوره شعار نویسی کلیشه ای گذشته است
صادقی گفت: دوره شعارنویسی با کلیشه های قدیمی در فضاها و دیوارهای شهری و اماکن عمومی، مدارس و مراکز فرهنگی گذشته است، چند سال پیش اتفاق خوبی افتاد و سبک های جدید به طراحی های شهری وارد شد، در بزرگراه امام علی (ع) تهران آثار هنری خوشنویسی زیبایی انجام شده که شهروندان را جذب می کند، اما مقطعی بود و تمام شد.
هنرمند خوشنویس تاکید کرد: از ظرفیت هنرمندان و آثار هنری آنها در شهرها می توان برای زیباسازی فضاهای شهری، ایجاد جاذبه هنری گردشگری استفاده کرد؛ نقاشی شهری، طراحی حجمی و تجسمی و آثار مدرن با همه رنگ و لعابی که برای شهرها انجام می شود، لازم است، به شهر کالبد و حرکت می دهد، اما می توان با یک اثر از این هنر که هنر فرهنگی و ایرانیان است، به شهر روح و اتمسفر داد، فرهنگ سازی عمومی کرد و پیام آموزشی و فرهنگی به مخاطب رساند، متاسفانه اکنون این آثار محدود و مقطعی است و باید تعداد آن به ویژه در شهرهای بزرگ که در مدرنیته و شلوغی محصور شده اند، بیشتر شود.
خلا جاذبه هنری میراثی خوشنویسی در کلانشهرها
صادقی با بیان اینکه کلانشهرهای ما از طرح های خوشنویسی به عنوان جاذبه میراثی و گردشگری هنری به ندرت برخوردار است، گفت: اثر خوشنویسی در ابعاد دیواره نگاری شهری برای یک شهروند خسته از کار و سرگردان در میان همه مظاهر مدرنیته شهری حس و حالی ایرانی و چهره اسلامی می دهد، فرهنگ ناب ایرانی را خاطره سازی می کند. حسی که شاید لحظاتی او را میخ کوب کرده و ناخودآگاه او را وادار کند با تلفن همراه خود عکسی سلفی به یادگار ثبت و در فضای مجازی با دوستان خود به اشتراک بگذارد.
وی بر ضرورت طراحی آثار خوشنویسی بر اساس شرایط محیط و نیاز فرهنگی جامعه تاکید کرد و گفت: دانش آموزان مدرسه ای که در آنجا دیواره نویسی کردم شاید به سختی می توانستند آن را بخوانند، اما با زیبایی رنگ و لعاب و روح و خطوط اثر ارتباط بصری و عاطفی خوبی دارند، چون خودم معلم هستم می دانم ذهن دانش آموز در محیط مدرسه چگونه با هنر آرام می شود، وقتی می بینم همیشه آن دیواره نگاری پشت زمینه عکس های دانش آموزان مدرسه است؛ وقتی محتوای ساده پیام را برای آنها می گفتم باور نمی کردند که یک جمله ساده چنین در بطن یک کار هنری نهفته شده است.
هنرمند خوشنویس گفت: هنرمند براساس جامعه شناسی و روان شناسی می تواند ذائقه مخاطب را تغییر دهد، در برخی طرح ها در اماکن عمومی که اثر هنری ناقص و نازیبایی بود و خلا فرهنگی و هنری در آن موج می زد، با رویکرد اصلاحی و مشورتی تلاش کردم مخاطب را با خوشنویسی آشنا کنم و گاهی حتی آشتی بدهم، معتقدم متولیان طراحی شهری، مسئولان زیباسازی شهرها یا حتی یک مرکز فرهنگی چه بسا یک مرکز تجاری و اقتصادی اگر روح و نشاط شهر و شهروند برایشان مهم است، باید با دید جامع به هنر بنگرند و فضای عمومی را در اختیار اساتید هنری بگذارند تا شهر و محیط های عمومی با آثار چشم نواز و تاثیرگذار تزیین شود.
مطالب مرتبط:
