هنری از خراشاد که بر گردن ایتالیایی ها می نشیند
هنری است از هنرهای دست اصیل خراسان جنوبی که سابقه آن به ۳۰۰ سال قبل برمی گردد، آنقدر که در چمدان های قدیمی هر خانه ای را بگردی اثری از این هنر پیداست.
زنان روستایی جهانی به نام خراشاد، پشت دستگاهی مخصوص که از گذشته ها برجای مانده، می نشینند، دست و پا و تمرکز ذهنی را در چنگ این هنر آورده و توانسته اند روزهای خوشی را برای این هنر که در آستانه فراموشی بود، خلق کنند؛ آنها توانستند در خانه های خود کنار تمام کارهای خانه از پرورش فرزند گرفته تا خانه داری، هنری را خلق کنند که نه تنها اقتصاد خراسان جنوبی را در حوزه صنایع دستی دگرکون کرده، بلکه این هنر را با نامشان در جهان مشهور ساخته است.
حالا این روستا نه تنها یک روستا بلکه به یک کارگاه بزرگ اشتغالزایی تبدیل شده است؛ در این روستا از در هر خانه ای که می گذری صدای دستگاه توبافی می آید، اشتغالی که در یک خانه روستایی و قدیمی آغاز شده و آوازه اش تا کشورهای مختلف رسیده است.
این رشته امروزه در شهرهای مود، فردوس، خوسف و روستاهای خراشاد، صرآباد، آسیابان، خشک، نوزاد، میغان، سیدال از رواج نسبتاً خوبی برخوردار است. این هنر توانسته روستاییان را دوباره به زادگاهشان برگردانده و کسب و کارشان را رونق دهد، رونقی که شاید در شهر آن را نمی یافتند. زنان این روستا می بافند و می بافند و تلاش می کنند تا آنجا که روستایشان جهانی شده است.
سفارشهای زیاد شهرهای مختلف کشور برای خرید محصولات توبافی خراشاد
فاطمه ذاکریان، یک هنرمند توبافی پیرامون خودنمایی هنر دست زنان خراشادی در ایتالیا گفت: سفارش هایی از شهرهای مختلف کشور از جمله اصفهان، مشهد، زاهدان و بروجرد به صورت اینترنتی داریم.
مسئول شرکت تعاونی روستایی زنان خراشاد ادامه داد: تولیدات این شرکت تعاونی تنها به صورت حوله نیست و محصولاتی از جمله لباس نوزاد، تن پوش حمام، جلیقه مردانه، مانتو و سارافون نیز از جنس همان حوله ها اما با تراکم های مختلف در این شرکت تولید می شود.
ذاکریان خاطرنشان کرد: شرکت تعاونی روستایی زنان خراشاد ۳۰۰ نفر عضو دارد و افرادی که آموزش حوله بافی و پارچه بافی را فرا گرفته اند که از این طریق برای خود و اعضای خانواده خود شغل ایجاد کرده اند.
وی با تاکید بر لزوم برندسازی و توسعه صادرات، افزود: لازم است تولید با مصرف همراه باشد تا تولیدکننده به نتیجه مورد نظر خود دست یابد.
بافت پارچه های سنتی با مواد اولیه گوناگون در حد وسیع و تقریبا در تمامی مناطق شهری و روستایی خراسان جنوبی مرسوم بوده است؛ در اکثر نقاط استان به این رشته ” توبافی یا تون بافی ” گفته می شود. مواد اولیه آن نخ پنبه (ابریشم) کرکی یا کورگی و کودری است و پارچه های ابریشمی که از ان حاصل می شود به رنگهای مختلف از جمله ارغوانی سیر و بنفش و بسیار ریز بافت، بنام قنابیز و والا معروف بوده و از آن برای تهیه لباس زنانه استفاده می کنند.
دهستان چرمه از توابع شهرستان سرایان از جمله مناطق مهم تولیدکننده بافت این نوع پارچه است. ضمناً در شهرستان بشرویه علاوه بر “برک”، چادر شبهای بسیار خوبی بافته می شده است.
مک گرگر در سفر خود به بشرویه می نویسد: تنها چیزی که در اینجا تولید می شود یک نوع پارچه پشمی است که به آن برک می گویند که از کرک بز تهیه می شود. برک پارچه نرم و گرمی است و بسیار ارزان به نظر می رسید.
در روش سنتی بافت در حوله بافی بدین گونه عمل می شود که ابتدا کلاف نخ تار را جوشانده تا سفت شود. نان خشک یا آرد را در آب می ریزند و نخ ها را مشت می کنند تا ضخیم شود. سپس نخ کلاف را داخل “نورد” می گذارند تا خشک شود و به وسیله چرخ دوک ریسی نخ ها را به دور ماسوره ای که از جنس نی است، می پیچانند و با کمک تُوتَنوک عمل کشیدن نخ های چله را بر روی ۴ عدد چوب یا بیشتر که در یک زمین بزرگ می کوبند انجام می دهند.
عمل چله پیچی در روستای خراشاد با کمک چرخ بزرگ چوبی صورت می گیرد که شباهت زیادی به چرخ چاه دارد. پس از چله پیچی و گرونه کردن نخهای چله، نخ ها را یک تار یک تار از داخل تیغ و گُلِه ها عبور داده و دستگاه را وصل می کنند.
نخ پود را روی ماسوره پیچیده وآن را داخل سِبچ قرار داده و با کمک آن نخ های پود را از لای تارها عبور می دهند و با شانه هر ردیف نخ را می کوبند. به وسیله پوشال ها، تارها را بالا و پایین می برند تا تارها به دور نخ های پود بپیچند و این کار مرتباً تکرار شده تا چله ها کاملا مصرف شود، در انتها و پس از اتمام چله آن را از محلهای در نظر گرفته شده، برش می دهند.
علت توجه ویژه کشورهای مختلف به هنر دستی هنرمندان روستای خراشاد
حسین عباس زاده، معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی خراسان جنوبی گفت: پارچه بافی یا همان توبافی روستای خراشاد در سال ۱۳۹۶ ثبت ملی و در مهرماه ۱۳۹۷ به ثبت جهانی رسید و از آن پس در جای جای ایران و اقصی نقاط جهان خوش درخشید.
وی افزود: ورود تکنولوژی، روند صنعتی شدن و تولید و رواج محصولات کارخانه ای و اقبال مردم به استفاده از این محصولات به دلیل تنوع از جمله دلایل عمده فراموش شدن بعضی از رشته های صنایع دستی و هنرهای سنتی است.
عباس زاده بیان کرد: از جمله وظایف ذاتی معاونت صنایع دستی کشور، حمایت از صنایع دستی، احیا و توسعه آن است که این روند در خراسان جنوبی سبب اقبال به ایجاد کسب و کار در حوزه صنایع دستی و رجوع به اصالت های گذشته در بین اقشار مختلف به ویژه جوانان شده و توسعه کارگاه های خانگی و پیرو آن رشد ایجاد کارگاه های تجمیعی تولید صنایع دستی از نشانه های این امر است.
وی ادامه داد: در این میان در کنار اشتغال خانگی، نگاه ویژه به مجتمع های تولید صنایع دستی و ایجاد کارگاه های بزرگ تجمیعی، توان تولید را افزایش می دهد.
معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی خراسان جنوبی خاطرنشان کرد: انتخاب روستای خراشاد به عنوان روستای ملی توبافی و سپس انتخاب آن به عنوان روستای جهانی توبافی از فرصت های ایجاد شده برای توسعه و ایجاد کارگاه های بزرگ حوله بافی به ویژه در شهرستان بیرجند بوده است.
عباس زاده اظهار کرد: هم سویی اصالت و طبیعت در دستبافت های روستای خراشاد، اهمیت دادن به مسائل زیست محیطی و خطرات ناشی از فرآیند تولید رنگزاهای مصنوعی و پساب حاصل از آنها، توجه به آرامش آدمی همراه با استفاده از مواد طبیعی، خطرات ناشی از مصرف رنگزاهای مصنوعی بر سلامت انسان توجه کشورهای مختلف بخصوص حامیان محیط زیست را به تولیدات هنرمندان روستای خراشاد جلب کرده است.
وی با اشاره به صادرات پارچه از خراشاد به کشورهایی چون ایتالیا، اتریش، اسپانیا و کانادا، یادآور شد: اکنون شال سر و گردن دست بافت هنرمندان چیره دست خراشاد در ایتالیا خودنمایی می کند.
هنوز صدای دستگاه های توبافی به گوش می رسد و حالا پارچه های تولیدی بیشتری از روستای خراشاد راهی کشورهای مختلف می شوند، پارچه هایی که برند فرهنگی خراسان جنوبی و دست مایه زحمت های بیشمار زنان روستایی است.
