عروس شاه عباسی نقاب از چهره برمی دارد!
فرماندار سمنان از آغاز برداشتن دیوارهای بیرونی زندان سابق و نمایان شدن این کاروانسرای تاریخی در ۱۳ رجب خبر داد و گفت: در حال حاضر در داخل مجموعه مشغول کار هستند و دیوارها و ساختمان های داخلی که در این مدت به بنا افزوده شده را تخریب می کنند.
نادر فخری پیرامون اینکه کاروانسرایی تاریخی چهره خود را در معرض دید گردشگران قرار می دهد، اظهار کرد: دیوار بلند بیرونی حاشیه خیابان سعدی و قدس همزمان با ولادت حضرت امیرالمونین (ع) تخریب خواهد شد.
وی با اشاره به قدمت بالای این بنای تاریخی افزود: با برداشتن دیوارها و نمایان شدن کاروانسرای شاه عباسی، و در ادامه با مرمت بنا و تبدیل آن به یک مجموعه فرهنگی و گردشگری از سوی شهرداری سمنان فرصت مناسبی برای بهره برداری بهتر از این فضای تاریخی گردشگری بوجود خواهد آمد.
فخری با اشاره به دلایل تاخیر در برداشتن دیوارهای منتهی به خیابان های اصلی گفت: با توجه به بحث امنیت بنا و اهمیت جزابیت های بصری قرار است که ابتدا دیوارهای داخلی کاملا برداشته شود و در آخر بعد از انجام بخشی از کارهای داخلی، دیوارهای بیرونی نیز برداشته شود که این مهم در هفته اول اسفند پیش رو انجام خواهد شد.
فرماندار سمنان با اشاره به طرح شهرداری برای تبدیل خیابان تاریخی امام به پیاده راه گفت: از شهرداری سمنان درخواست کردیم که با رضایت مردم و اصناف این طرح اجرایی شود.
حکایت زندانی شدن یکی از کاروانسراهای ۹۹۹گانه شاه عباس
رئیس میراث فرهنگی شهرستان سمنان از کاروانسرای شاه عباسی به عنوان یکی از مهمترین بناهای تاریخی سمنان نام برد و گفت: وجود این بنای ارزشمند در کنار چندین بنای تاریخی، مرکز فرهنگی و موزه می تواند زمینه ای فراهم کند که با مرمت و فعال سازی آن مجموعه این عناصر با هم گره خورده و زمینه جذب گردشگر را بیش از پیش فراهم کند.
حمیدرضا دوست محمدی اظهار کرد: این کاروانسراها با هدف خدمت دهی به تجار و رونق تجارت احداث شدند.
رئیس میراث فرهنگی شهرستان سمنان با بیان اینکه قبل از این کاروانسراها، کاروانسراهایی با بناهای متفاوتی وجود داشته، ادامه داد: البته پیش از آن کاروانسراها، رباط ها و ساباط هایی در مسیر وجود داشته که عمدتا معماری خشتی داشتند که امروزه نیز بقایای تعدادی از آنها در استان سمنان نیز وجود دارد و قلعه عبدل آباد یک نمونه از آنها است.
وی با بیان اینکه کاروانسراهایی پیش از دوره صفویه نیز در کشور و از جمله استان سمنان وجود داشته اضافه کرد: ساخت و قدمت کاروانسرای سنگی آهوان که یکی از کهن ترین کاروانسراها کشور و استان است به پیش از دوران صفویه برمی گردد.
وی از کاروانسرای شاه عباسی سمنان به عنوان یک اثر تاریخی مهم نام برد و گفت: فرم هعا در کاروانسرای شاه عباسی سمنان مثل همه کاروانسراهای شاه عباسی کشور هشت ضلعی است، اما در معماری این بنا با پلان مربع شاخته شده است.
رئیس میراث فرهنگی شهرستان سمنان عرصه این بنای تاریخی را حدودا سه هزار و ۷۰۰مترمربع برشمرد و تصریح کرد: عیانی این کاروانسرا بین ۲۲۰۰ تا ۲۵۰۰ متربع بنا دارد .
وی با بیان اینکه کاروانسرای شاه عباسی سمنان یک کاروانسرای چهار ایوانی است، افزود: ورودی اصلی بنا در شمال غرب واقع شده و کاروانسرا دارای دو شترخوان در ورودی های شمالی و جنوبی است که محل نگهداری احشام کاروانی ها بوده است.
رئیس میراث فرهنگی شهرستان سمنان با بیان اینکه کاروانسرای شاه عباسی سمنان حدودا ۲۰ حجره دارد ادامه داد: این حجره ها در آن دوران محل اقامت کاروانیان بوده است.
دورهمی شبانه کاروانیان عصر صفوی در شاه نشین ها
وی با اشاره به وجود سه شاه نشین در سه ایوان این بنا گفت: یکی از این شاه نشین ها در ورودی اصلی است و در دو طبقه ساخته شده و معمولا از این بخش در مواقعی استفاده می شده که کاروانیان به تفرج شبانه در دور هم پرداخته و تجربیات خود را به یکدیگر انتقال می دادند.
دوست محمدی با بیان اینکه دو شاه نشین کوچک تر در دو ایوان دیگر این بنا نیز وجود دارد اظهار کرد: معمولا تجار مشهور در همین شاه نشین اصلی سکنی داشته و مابقی در دو شاه نشین دیگر اسکان می یافته اند.
وی از وجود دو اتاق در کنار دو ورودی کاروانسرا خبر داد و خاطرنشان کرد: این اتاق ها اتاق مدیریت کاروانسرا و به اصطلاح امروزی بخش اداری آن بودند.
رئیس میراث فرهنگی شهرستان سمنان با بیان اینکه احتمالا یک سکوی بزرگ در وسط حیاط این کاروانسرا وجود داشته که در حال حاضر نیست، ادامه داد: کارکرد این سکو در وسط حیاط کاروانسرا این بوده که کالاها را در میانه آن به نمایش گذاشته و مبادله کالا بین کاروانیان و خریداران و گاه بین خود کاروانی ها انجام می شده است.
وی با بیان اینکه مبادلات در این دوره گاه پایاپای بوده افزود: گاه کاروان های عبوری نیز در این منطقه حضور یافته و تبادلات کالایی خود را انجام می دادند و به ادامه سفر می پرداختند.
این کارشناس میراث فرهنگی افزود: در شترخوان کاروانسراها سکوهایی وجود دارد که بارهای شترها را بر روی این سکوها می گذاشتند و بعد از انجام معمالات از همان جا کالاها را بار شترها می کردند.
وی از وجود تعدادی سکو و حجره دیگر در ورودی شمال شرقی کاروانسرای شاه عباسی سمنان که به نمای بیرونی بودند خبر داد و گفت: این سکوها معمولا نقش عرضه کالا به ساکنان شهر را داشته اند. ضمن اینکه گاه کاروانی ها در کاروانسرا اقامت نداشتند و برای ساعاتی در طول مسیر کالاهای خود را بر روی این سکوها عرضه می دادند و بعد به ادامه حرکت خود می پرداختند.
رئیس میراث فرهنگی شهرستان سمنان با بیان اینکه کاروانسرای شاه عباسی سمنان در آن دوره کاروانسرایی خارج از شهر بوده افزود: در دوره قاجار در شمالی شهر سمنان همین ارگ فعلی است که پایین تر از کاروانسرا بوده و در دوره صفویه نیز این کاروانسرا در زمین های بایر واقع شده و یک کاروانسرای میان رهی محسوب می شده که با توسعه شهر در دوره پهلوی و انقلاب هم اکنون در مرکز شهر واقع شده است.
دوست محمدی با بیان اینکه در دوره هایی تجارت و تبادل پنبه در سمنان رونق بالایی داشته افزود: بلوار فعلی قدس در سمنان که این کاروانسرا امروزه در حاشیه آن واقع شده یکی از مسیرهای جاده ابریشم بوده است. البته مسیرهای دیگری نیز وجود داشته که مسیر منتهی به امامزاده علوی نیز یکی دیگر از آنها بوده که کاروانی ها در این مسیر وارد شهر می شدند و بعد از چاپارخانه و دروازه غربی شهر در پیرنجم الدین فعلی خارج می شدند و به سمت کاروانسرای بعدی طی طریق می کردند.
حبس تاریخ و تغییر کاربری غیرقانونی به زندان
وی در پاسخ به پرسش در ارتباط با تغییر کاربری بنا در اوایل انقلاب اظهار کرد: این بنا تا قبل از سال ۶۳ در اختیار میراث فرهنگی بوده و از آن به عنوان اداره میراث فرهنگی و کارگاه مرمت استفاده می شد. بعدها به صورت غیرقانونی و احتمالا براساس نیازهای آن موقع به زندان تغییر کاربری داده و در این کمتر از چهار دهه به عنوان زندان مرکزی سمنان مورد استفاده قرار گرفته است.
وی با بیان اینکه این تصرف برخلاف عرف قانون انجام شده، اضافه کرد: در این حدودا چهار دهه الحاقاتی به بنا اضافه شده که آن را از اصالت بنا دور کرده است و همه این الحاقات باید برچیده شود.
دوست محمدی با بیان اینکه در کاربری بعدی بنا باید شأن بنا حفظ شود خاطرنشان کرد: در ادامه کار قرار است که شهرداری سمنان به عنوان متولی بنا مشاور بگیرد تا اگر الحاقی متناسب با نیاز فرهنگی وجود داشت به کالبد تاریخی و اصالت بنا آسیب وارد نشود.
مستندات مرمت دهه ۵۰ به یاری کاروانسرای مغموم می آید؟
وی به نقش مهم رسانه ها و مردم در این مهم پرداخت و گفت: شما رسانه ها به عنوان نمایندگان افکار عمومی باید در حوزه مطالبه گر باشید ضمن اینکه میراث فرهنگی نیز بر روند بازسازی و مرمت بنا نظارت دارد تا اصالت و کالبد تاریخی بنا زیر سوال نرود.
رئیس میراث فرهنگی شهرستان سمنان با بیان اینکه میراث فرهنگی و شهرداری تعامل خوبی در این طرح با یکدیگر دارند گفت: خوشبختانه در اواخر دهه ۵۰ این بنا مرمت شده که اسناد و مطالعات آن در اختیار میراث فرهنگی است و همین ها می تواند به بازگشت اصالت تاریخی به بنا کمک کند.
وی از استفاده از این بنای تاریخی به عنوان زندان به عنوان کاربری نامأنوس نام برد و گفت: در حال حاضر بخشی از اسباب و اثاثیه و الحاقات اضافه شده همچنان وجود دارد و لذا تا این موارد تعیین تکلیف نشود برداشتن دیوارهای بیرونی ممکن است به تاخیر بیفتد.
این کارشناس با بیان اینکه روند حذف الحاقات شروع شده ادامه داد: ابنیه ای که در طول چهار دهه به زندان و بنای کاروانسرا اضافه شده باید به تدریج برداشته شود و زیرنظر کارشناسان میراث، بنا به کالبد تاریخی و اصالت پیشن خود برگردد.
رئیس میراث فرهنگی شهرستان سمنان به موقعیت مناسب این بنای ارزشمند پرداخت و گفت: با توجه به اینکه این بنا امروز در مرکز شهر سمنان واقع شده می تواند به عنوان یک مرکز فرهنگی و گردشگری به رونق صنعت گردشگری در شهر تاریخی سمنان کمک زیادی کند.
کش و قوس چند ساله و طعم دوباره آزادی
به هر حال بعد از وعده های فراوان و کش و قوس چند ساله اگرچه دیوارهای بلند زندان سمنان همچنان در وسط این شهر پابرجاست و خودنمایی می کند و کاروانسرای تاریخی سمنان در پشت این دیوارها از نظر عابران دورمانده است، اما به نظر می رسد که شمارش معکوس برای برداشتن این دیوارها شروع شده تا این بنای ارشمند تاریخی و عروس کاروانسراهای شهر سمنان بعد از سال ها، چهره خود را به مردمان این شهر نشان دهد.
کاروانسرایی تاریخی که حالا بعد از چهار دهه زندان، به زودی طعم دوباره آزادی را چشیده و بی شک با فروریختن دیوارهای بلند زندان پیشین که اخیرا فرآیند برداشتن آنها رسما آغاز شده، دیدن آن برای شهروندان زیر چهل سال و جوان سمنانی، خالی از لطف نخواهد بود چرا که چهره آن حتما برای مردم سمنان تازگی دارد.
بی تردید شمار شهروندان سمنانی که خاطره این اثر تاریخی را با خود دارند در این چند دهه با گذر عمر کاهش یافته و از طرفی چشم بسیاری از شهروندان قدیمی و کهنسال سمنانی نیز که خاطره ای دور و مبهم از آن را به یاد می آورند، قریب ۴۰ سال است که به جمال این بنای دوران شاه عباسی نیفتاده و قدم زدن بر سنگفرش حیاط کاروانسرا و نشستن بر شترخوان ها و شاه نشین های آن نه تنها برای گردشگران داخلی و خارجی که حتی برای شهروندان سمنانی که هر روز غافل از جذابیت آن از کنار دیوارهای بلند میدان سعدی و بلوار قدس عبور کرده اند خالی از لطف نیست.
به هر روی اگرچه دیر اما به نظر می رسد به زودی عروس شاه عباسی نقاب از چهره برمی دارد و بعد از این همه سال بار دیگر چهره خود را به مردمان شهر نشان خواهد داد.
مطالب مرتبط:
