هر چند علم شهرسازی با انعطافی علمی و منطقی، اصلاح بافت فرسوده را جایز دانسته، اما بافت تاریخی در بسیاری از اوقات، قربانی برداشتی اشتباه به نام بافت فرسوده می شود، بافت تاریخی تبریز هم از این قاعده مبری نبوده و فرقی نمی کند قطار شهری باشد یا ساختمان سازی، قدرت سرمایه داری همیشه بیشتر است، با وجود اینکه اداره کل میراث فرهنگی اقدام به پیگیری قضایی و تشکیل پرونده های متعدد در ن خصوص کرده است، اما راه زیادی تا برخورد جدی با متخلفان باقی بوده و به نظر می رسد قوانین موجود به اندازه ی کافی بازدارنده نیستند.
انگشت اتهام در دخالتهای واضح در بافت تاریخی و حریم آثار تاریخی به سمت هر ارگانی که باشد، یک سمت آن به شهرداری برمی گردد، در این میان ساخت و سازهای غیرمجاز و در برخی موارد مجازی که مهر تایید شهرداری را گرفته اند و هرگز قلع و قمع نشده اند، هم دلیل دیگری بر قدرت سرمایه داری بوده و انتظار می رود شهرداری تبریز، قوانین حفاظت از بافت تاریخی را قاطعانه تر اجرا کند.
ماده ۱۰ ضوابط فنی و حقوقی حاکم بر بافت تاریخی که سال گذشته به تصویب رسید، می گوید در رسیدگی به تخلفات ساختمانی و املاک واقع در حریم آثار و محدوده بافت های تاریخی فرهنگی و کمیسیون های موضوع مواد ۹۹ و ۱۰۰ قانون، شهرداری ها مکلفند منحصرا قلع و قمع مستحدثات بدون پروانه یا مازاد بر پروانه ساختمانی صادر شده را در صدور رای لحاظ کنند.
مصوب نشدن طرح حمایت از آثار تاریخی و بی توجهی به اجرای قوانین موجود تا جایی پیش رفته که آذربایجان شرقی تبدیل به یکی از استانهای رکورددار خروج آثار تاریخی از فهرست ثبت ملی شده است.
مدیر عامل انجمن دوستداران میراث فرهنگی آذربایجان شرقی پیرامون تبدیل بافت تاریخی تبریز به حیات خلوت بساز بفروش ها می گوید: آمار خروج آثار ثبت شده در فهرست آثار ملی، نشان داد که ۱۷ اثر طی هفت سال گذشته با حکم دیوان عدالت اداری کشور از فهرست آثار ملی خارج شده که بیشترین آن مربوط به استان آذربایجان شرقی و سپس آذربایجان غربی، اصفهان و گلستان است.
دکتر احد نژاد ابراهیمی پیرامون تبدیل بافت تاریخی تبریز به حیات خلوت بساز بفروش ها می گوید: خانه حمیدزاده واقع در چهارراه نادر یا ضلع شمال غربی باغ گلستان، خانه گنجه ای زاده در محله مقصودیه و مطب دکتر دیلمقانی از جمله این آثار بودند.
گفتمان بافت تاریخی در تبریز هیچ وقت شکل نگرفته است
او با بیان اینکه متاسفانه گفتمان بافت تاریخی در تبریز هیچ وقت شکل نگرفته است، می افزاید: از سال ۶۹ که شورای عالی معماری و شهرسازی طبق مصوبه ای تبریز را به عنوان یکی از شش شهر تاریخی معرفی کرد، مقرر شد ضوابط بافت تاریخی تبریز نوشته شود که مهندس مشاوران عرصه، ضوابطی کالبدی را نوشتند، اما تدوین این مصوبه همیشه چالشی بزرگی بین بخشی که توسعه ی شهر، ساخت و ساز و نوسازی را بر عهده دارند مانند شهرداری، مسکن و شهرسازی، سازمان عمران و برخی ادارات دخیل و در مقطعی استانداری بوده که در تصویب و پیشبرد مگاپروژه هایی مانند پروژه مجموعه عتیق، صاحب الامر، میار میار و مجموعه بلوک پاساژ، نقش داشتند.
عضو هیات علمی دانشکده معماری دانشگاه هنر اسلامی تبریز می گوید: این مگا پروژه ها از افتضاح ترین طرح هایی بودند که با وجود علم و آگاهی بر اینکه در هیچ جای دنیا جواب نداده اند، مدیران توسعه ی شهری بسیار علاقه مند به اجرای چنین پروژه هایی بودند، اصرار بر ساخت و ساز پیرامون بناهایی مانند ارگ علیشاه، مقبره الشعرا و محله پاساژ تبریز دلیل بر این است که مدیران عالی شهر امروز هم بسیار علاقمند به اجرای این نوع پروژه ها هستند.
او می افزاید: در سال ۹۵ شواری عالی معماری و شهرسازی مصوبه ای را تعیین کرد و از مدیران شهری تبریز خواست که در عرض ۱۰ ماه ضوابط و مقررات ویژه ی بافت تاریخی تبریز را تهیه کرده و برای تصویب به این شورا ارسال کنند، اما متاسفانه با وجود گذشت نزدیک به پنج سال از این مصوبه تاکنون هیچ مصوبه ای در این خصوص نوشته نشده و تلاش و پیگیری ها برای تهیه این مصوبه فقط و فقط در برگزاری نشست ها و جلسات خلاصه شده و خروجی مثبت و روشنی نداشته و مدام تمدید می شود.
دلیل مصوب نشدن طرح بافت تاریخی فرهنگی تبریز بر هیچکس مشخص نیست
نژادابراهیمی خاطرنشان می کند: مشاوران کار را تا حدودی پیش بردند، اما تاکنون خروجی برای گرفتن مصوبه وجود نداشته و دلیل این امر هم برای هیچ کس مشخص نیست که چرا این طرح نمی خواهد مصوب شود؟، به ظاهر همه خودشان را مشتاق و علاقمند به مصوب شدن این طرح نشان می دهند، اما در عمل اتفاقی نیفتاده و همیشه برای انجمن های حمایت از آثار تاریخی سوال بوده که این ضابطه چرا مصوب نمی شود ؟.
وی معتقد است: مدیران علاقه مند توسعه شهری، مصوب شدن طرح ویژه بافت تاریخی را برابر با از دست دادن درآمدهای شهری خودشان می دانند، از این رو علاقمند و پیگیر حفاظت از بافت تاریخی، کوچه های تاریخی و خط آسمان تاریخی و فضای سبز موجود در بافت تاریخی نیستند و پارادایم و گفتمانی در این خصوص شکل نگرفته است.
دکتر فریدون بابایی اقدم، استاد دانشگاه تبریز و رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای اسلامی کلانشهر تبریز می گوید: توسعه ی فیزیکی شهر نیز با گذر زمان در اطراف این هسته ها انجام شده است، ما نمی توانیم بگوییم بخشی از شهر که میراث معنوی و فرهنگی در آن قرار دارد، باید خالی از سکنه باشد.
نبود طرح مصوب بافت تاریخی موجب دوگانگی شده است
او می افزاید: نحوه مواجهه ی شهرداری ها و مدیریت شهری در این مناطق تا حدودی پیچیده بوده، اما در هر صورت باید طرح مصوبی داشته باشیم که نحوه مداخله در بافت های تاریخی را به روشنی بیان کند، متولی بافت های تاریخی وزارت میراث فرهنگی است، اما شهرداری نیز در آن دخالت دارد و این باعث ایجاد نوعی دوگانگی شده و چالش اصلی در بافت های تاریخی هم همین است، به همین دلیل شهروندان نمی دانند با ضوابط میراث فرهنگی در منطقه زندگی کنند یا با ضوابط شهرداری.
وی با اشاره به ایجاد شهرداری منطقه ۸ ویژه بافت تاریخی فرهنگی تبریز، می گوید: بخشی از بافت تاریخی در منطقه ۱۰ نیز واقع شده، بندهای ۲۳ تا ۲۷ طرح جامع تبریز مصوب سال ۹۵، مربوط به بافت تاریخی بوده که شرکت عمران و بهسازی کشور شهرداری تبریز و اداره کل میراث فرهنگی آذربایجان شرقی را مکلف به تهیه طرح ویژه بافت تاریخی و فرهنگی تبریز طی ۱۰ ماه کرده است، اما تا به حال با گذشت چهار سال هنوز خبری از این طرح نیست.
بابایی اقدم خاطرنشان می کند: اداره کل میراث فرهنگی به کمک مهندس مشاوران، اقدام به تهیه این طرح کرده و گزارشات این گروه بارها در کمیسیون معماری و شهرسازی شورای اسلامی کلانشهر تبریز و جلسات متعدد ارائه شده است، بر همین اساس ضوابط مربوط به هر پلاک و هر بلوک متفاوت از سایر بلوک ها است، هر چند طرح مراحل تصویب نهایی اش را سپری نکرده، اما طرح بسیار ارزشمندی است که میزان مداخله در بافت تاریخی فرهنگی و تکلیف شهروندان را مشخص می کند.
او می گوید: شاید نبود طرح ویژه بافت تاریخی فرهنگی تبریز سبب شده تا بسیاری از بافت های تاریخی تبریز مانند بازار تبریز به صورت متروکه و مخروبه باقی بماند، تدوین این طرح باعث می شود ضمن شناسایی بافت های تاریخی و مشخص کردن تکلیف دستگاه های اجرایی دخیل، از فرسودگی کالبدی و فرسودگی کامل شهری جلوگیری شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه تبریز خاطرنشان می کند: به عنوان مثال در پروژه هایی مانند بلوک باغ گلستان، بلوک میارمیار و پروژه آیسان اقداماتی در دوره های قبلی از طرف شهرداری انجام شده است، دولت جمهوری اسلامی نیز تعهداتی در قبال حریم منظر، حریم درجه یک و عرصه ی بازار دارد، از این رو به تاکید شده تا حریم منظرها هم در اقدامات عمرانی در نظر گرفته شوند و این پروژه ها تا مصوب نشدن طرح جامع مسکوت باقی بمانند.
او در پاسخ به ادعای اداره کل میراث فرهنگی مبنی بر عدم استعلام شهرداری ها به هنگام ساخت و ساز در بافت های تاریخی می گوید: شهرداری این ادعا را تکذیب کرد، در مجموع جلسات ما همواره صحنه ی درگیری بین سازمانی کارشناسان دو مجموعه ی میراث فرهنگی و شهرداری بوده؛ معتقد هستم امروز منافع سازمانی منجر به چنین ناهماهنگی ها و در نهایت منجر به آسیب دیدن هویت شهری می شود.
عضو هیات علمی دانشکده برنامه ریزی و علوم محیطی دانشگاه تبریز با بیان اینکه بخش عمده ای از هویت تبریز از تاریخی بودن آن نشات پیدا می کند، می گوید: تبریز یکی از شش شهر تاریخی کشور بشمار می آید، با وجود دخالت های شهروندان و شهرداری در بافت تاریخی آن، هنوز بیش از ۶۰۰ اثر تاریخی در این شهر وجود دارد که تعدادی از آنها تملک و تعدادی مرمت شده و بخش عمده ای بلاتکلیف هستند و قطعا اگر تدبیری نباشد، شاهد تخریب آنها مانند جاهای دیگر و طبق روال تبدیل آن به بافت نوسازی شهری خواهیم بود.
او در بخش پایانی سخنانش، زودبازده ترین و بهترین راه برای جلوگیری از دخالت های نابجا در بافت تاریخی و فرهنگی تبریز و روشن شدن تکلیف دستگاه های دخیل و شهروندان را تدوین طرح ویژه بافت تاریخی فرهنگی توسط اداره کل میراث فرهنگی می داند.
احمد حمزه زاده، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی نیز با تشریح آخرین اقدامات در راستای تدوین طرح ویژه ی بافت تاریخی فرهنگی تبریز می گوید: متاسفانه برخی از مردم و مسئولان متولی شهر و شهرسازی و برنامه ریزهای شهری با مفهوم بافت چندان که باید، آشنا نیستند، بنای تاریخی در کنار بافتی که در آن قرار دارد، معنی پیدا می کند، در حالیکه در شهرسازی نگاه به صورت واحد است، چنین نگاهی به این شباهت دارد که انسان را بدون دست و پا انسان کامل بنامیم. مطالعات و ضوابط بافت تاریخی به صورت بلوکی توسط کارشناسان در حال تدوین بوده و به تبع ضوابط مربوط به بلوک چسبیده به بازار با ضوابط بلوکی که از بازار فاصله دارد، متفاوت خواهد بود، در حوزه ی گردشگری هم حاضر به برگزاری نشستهای تخصصی و معرفی جاذبه های گردشگری استانمان هستیم.
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی نیز حفاظت و مرمت را دو وظیفه اصلی اداره کل میراث فرهنگی عنوان کرده و می گوید: تمامی دستگاه ها تمامی آثار با ارزش تاریخی و فرهنگی، موظف هستند قبل از هرگونه اقدام، اجرا و تصمیم گیری در بافت تاریخی، حریم بنای تاریخی و بنای تاریخی از میراث فرهنگی درخواست استعلام کنند که متاسفانه این کار انجام نمی شود یا در صورت دریافت استعلام هم آنطور که می خواهند، عمل می کنند یا کارفرما تخلف می کند.
در مورد حفاظت و صیانت از آثار تاریخی با کسی تعارف نداریم
علیرضا قوچی با بیان اینکه در مورد حفاظت و صیانت از آثار تاریخی با کسی تعارف نداریم، ارائه مشاوره، مکاتبه، تذکر و شکایت را از مراحل برخورد با متخلفان در بافت تاریخی عنوان می کند.
او با اشاره به مشارکت دستگاه قضایی در جلوگیری از تخلف در بافت تاریخی تبریز می گوید: در نامه ی دادستان تبریز به شهردار تبریز آمده است مجوزی برای ساخت و ساز در عرصه، حریم و بافت تاریخی و اجازه تخلف ندهید، امیدواریم با حمایت دستگاه قضایی و دادستان تبریز بتوانیم بیش از پیش از بافت تاریخی حمایت کنیم، در این رابطه از مردم نیز برای حفاظت و پاسداری از بافت تاریخی تقاضای کمک می کنیم.
او با تاکید بر اینکه آثار تاریخی فرهنگی نه تنها متعلق به اداره کل میراث فرهنگی بلکه متعلق به عموم مردم است، نقش رسانه ها را در شفاف سازی اذهان عمومی و اطلاع رسانی در خصوص تعدی به آثار تاریخی و تبدیل حفاظت از آثار تاریخی به یک مطالبه عمومی، بسیار پررنگ عنوان کرده و می گوید: هر گونه تعدی و تجاوز به حریم آثار تاریخی یا خود اثر طبق قانون مجازات اسلامی، جرم بوده و ماده ۱۰۲ قانون شهرداری ها نیز در این خصوص می گوید هرگونه ساخت و ساز در حریم، محدوده و بافت تاریخی باید با کسب مجوز از اداره کل میراث فرهنگی انجام شود؛ بندهای ۱۰، ۱۱ و ۱۲ ماده سه قانون اساسنامه وزارت میراث فرهنگی مصوبه سال ۱۳۶۷ هم بر ضرورت کسب مجوز از میراث فرهنگی در صلاحیت تعیین حریم بناها و محوطه ها و رعایت ضوابط ابلاغی توسط شهرداری ها و دستگاه ها، تاکید می کند و در بخشنامه های هیات وزیران، بخشنامه ی مصوب تیر ماه سال گذشته، فصول مختلف برنامه های توسعه نیز بر این مهم تاکید شده است، اما متاسفانه در برخی موارد به این قوانین ضعیف عمل می شود.
مطالب مرتبط:
