دماوند ، بام ایران سالهاست که بیشتر از گذشته مورد توجه فعالان محیط زیست، گردشگران، طبیعت دوستان و رسانه ها قرار دارد. دماوند سیزده سال پیش به عنوان نخستین اثر طبیعی ایران در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد؛ آتشفشان خفته ایران که طی سالهای اخیر بدلیل حاشیه های پررنگی مانند وقف بخشی از قله، فعالیت های معدنی، شایعه فعال شدن، حضور پرتعداد گردشگران در دامنه ها و انباشت زباله های آنها بارها خبرساز شد، حالا به گفته برخی مسئولان مازندران کمی از دردهایش کاسته شده است که بخشی از این روند حاصل دوران کروناست، بخشی دیگر به اجرای بعضی مصوبات و محدودیت های قانونی ارتباط دارد و قسمتی دیگر را نیز باید به حساب گرانی تجهیزات کوهنوردی و هزینه های صعود طی دو سال اخیر دانست.
استمرار چالش ها
دماوند نخستین اثر طبیعی ایران بود که پیگیری هایی برای ثبت جهانی آن شکل گرفت. اما طی سالهای اخیر دو اثر طبیعی ایران یعنی کویر لوت و جنگل های هیرکانی که پس از دماوند ثبت ملی شده بودند به ثبت جهانی رسیدند و این دیو سپید پای در بند هنوز در بند برخی مشکلات به جا مانده از گذشته است؛ مشکلاتی مانند انباشت زباله ها در برخی نقاط دامنه دماوند یا حتی تشکیل نشدن پایگاهی مستقل برای ثبت جهانی.
معاون میراث فرهنگی مازندران پیرامون اینکه ثبت جهانی نسخه درمان رنج های بام ایران است، می گوید: مدتهاست از شهرداری رینه خواستیم که ساخحتمانی را در مجموعه ثبت شده پادگان قدیمی متروکه رینه در اختیار ما بگذارد تا پیاگاه ثبت جهانی دماوند بطور مستقل در این ساختمان راه اندازی شود. اما هنوز این درخواست به نتیجه نرسید. با راه اندازی این پایگاه، امکان یکپارچه شدن مدیریت دماوند فراهم می شود و چالش مشخص نبودن متولی ثابت برای این اثر طبیعی مهم نیز برطرف خواهد شد.
مهدی ایزدی به وجود زباله ها در دامنه های دماوند اشاره می کند و می افزاید: زباله همچنان یکی از معضلات دماوند است. حفاظت محیط زیست و شهرداری رینه پیگیری هایی در این زمینه داشتند. اما هنوز مشکل پابرجاست. به هر حال کوهنوردان و گردشگران زیادی هنوز به این منطقه می روند. برای مدیریت این روند باید هر چه زودتر پایگاه ثبت جهانی دماوند راه اندازی شود تا با عضویت دستگاه های مرتبط تصمیم گیری های هدفمند و یکپارچه برای دماوند انجام شود.
گامهایی مثبت برای دماوند
اما وضعیت دماوند مانند چند سال پیش بطور مطلق خاکستری نیست. مشاهدات میدانی و پیگیری ها نشان می دهند که در دو سال اخیر گامهای مثبتی هم برای این قله برداشته شده که سبب شده دماوند امسال وضعیت و حال بهتری نسبت به سال های قبل داشته باشد. یکی از این اقدامات مهم تعطیلی آخرین معدن فعال بالاتر از ارتفاع دو هزار متر دماوند بود که به گفته مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران چند روز است تعطیل شده تا زخم های دماوند از برداشت های معدنی عمیق تر نشوند.
حسینعلی ابراهیمی کارنامی می گوید: آخرین معدن فعال در محدوده ممنوعه دماوند معدن ملک آباد بود که آن هم خوشبختانه با پیگیری های انجام شده از ابتدای تیر بسته شد و دیگر برداشت معدنی صورت نمی گیرد. البته مقداری دپوی پوکه معدنی در منطقه دارند که درخواست دادند تا از محدوده خارج کنند. برای صدور مجوز انتقال دپو نیز در حال بررسی هستیم. اما فعالیت های معدنی در ارتفاع بالای دو هزار متر بطور کامل متوقف شد که اتفاق خوبی برای دماوند محسوب می شود.
وی با اشاره به تلاش رسانه ها، تشکل های مردم نهاد، حفاظت محیط زیست و میراث فرهنگی برای کاهش مشکلات دماوند و اثرگذاری این تلاش ها گوید: ما برای دماوند به ویزه در نیمه نخست سال دو دغدغه ویژه و مهم داشتیم که یکی فعالیت معدنی و دیگری حضور بی ضابطه گردشگران در دامنه ها بود. خوشبختانه امسال شاهد حضور کمتر گردشگران در این منطقه بودیم.
مدیر کل حفاظت محیط زیست مازندران خاطرنشان می کند: یکی از دغدغه های ما در خرداد و فصل شقایق ها، حضور گردشگران در این منطقه بواسطه وجود جاده های متعدد فرعی بود که از سالهای گذشته به بهانه های مختلف ایجاد شده بود. این جاده ها علاوه بر این که باعث تردد زیاد مردم می شد، مسیرهای مناسبی برای افرادی بود که قصد داشتند به صورت غیرمجاز از این منطقه خاک و سنگ برداشت کنند.
وی می افزاید: امسال تمام این راه ها برای نخستین بار مسدود شد و خوشبختانه دشت شقایق در خرداد شرایطی عادی و طبیعی داشت. حتی مسیر کوهنوردها نیز امسال بهتر از گذشته تعیین شده بود.
این مسئول به در نظر گرفتن برخی چشم اندازها برای دماوند هم اشاره می کند و می گوید: برای بهتر شدن حال دماوند باید دستگاه های مختلفی پای کار بیایند و برنامه های متنوعی اجرا کنند. یکسری دستگاه ها تکالیفی داشتند که باید انجام دهند. مثلا پیشنهاد دادیم که بنیاد مسکن انقلاب اسلامی برای روستاهای پیرامون دماوند طرح تیپ تعریف کند تا به مرور طی چند سال آینده ظاهر روستاهای اطراف دماوند ویژه همین منطقه باشد. این اقدامات برای برندسازی جهانی دماوند نیاز است که انجام شود.
کاهش حضور گردشگران
دماوند هم مانند بسیاری از عرصه های طبیعی از شیوع کرونا کمی بهره برد. کاهش حضور کوهنوردان و گردشگران در دماوند از ابتدای شیوع کرونا سبب شده که فشار بر این آتشفشان خفته کمتر شود و تعداد حوادث نیز طبیعتا کاهش یابد.
مسئول کارگروه جست وجو و نجات هیئت کوهنوردی مازندران شرایط کلی دماوند نسبت به سالهای گذشته را بهتر ارزیابی می کند و می گوید: هر چند که هنوز زباله ها در بعضی نقاط دماوند وجود دارد و حتی شاهد جمع شدن شیرابه به دلیل انباشت زباله ها هستیم، اما برخی اقدامات مانند بستن راه های فرعی سبب شده که ترددها در دامنه دماوند کمتر شود. از طرفی هم کرونا به کمک دماوند آمد و حضور گردشگران و کوهنوردان کمتر شد.
داوود لشگری می افزاید: تا پیش از دوران کرونا هر سال حدود ۳۰ هزار نفر از جبهه های مختلف دماوند اقدام به صعود می کردند. اما پارسال حدود ۱۰ هزار نفر از این آمار کم شد و نزدیک به ۲۰ هزار نفر برای صعود به دماوند اقدام کردند. اما امسال هنوز پیک صعود آغاز نشده تا ارزیابی دقیق تری از شرایط سال جاری داشته باشیم.
وی اظهار می کند: کاهش حضور گردشگران طبیعتا باعث کاهش حوادث هم شد. تا پیش از کرونا سالی دو هزار و ۵۰۰ نفر امدادرسانی هم داشتیم. اما پارسال این تعداد به یک هزار و ۶۰۰ نفر رسید. چون صعود کمتر شد و پارسال در جبهه جنوبی به دلیل محدودیت های کرونایی سختگیری های بیشتری برای جلوگیری از ورود گردشگران انجام شد.
اما این کاهش حضور و کم شدن تعداد حوادث و محدودیت های کرونایی به کم شدن مشکلات و سختی های گروه های امداد و نجات منجر نشد. لشگری تصریح می کند: تعدادی از کوهنوردان وقتی با سختگیری ها در جبهه جنوبی مواجه می شدند تصمیم می گرفتن از جبهه های دیگر که سختگیری ها اعمال نمی شد اقدام به صعود کنند. به همین دلیل دردسرهای ما بیشتر شد، چون باید خدمات امدادی مان بابت حوادث و ارتفاع زدگی در همه جبهه ها پراکنده می شد. حتی در جبهه های شرقی و شمالی فوتی داشتیم.
البته به دلایل کاهش حضور کوهنوردان در دماوند باید گرانی را هم اضافه کرد. کوهنوردی به دلیل نیاز به تجهیزات حرفه ای و باکیفیت ورزشی تقریبا گران قیمت محسوب می شود. حالا تصور کنید که قیمت برخی تجهیزات و لباس های کوهنوردی طی یکی دو سال اخیر تا ۱۰ برابر هم افزایش یافته باشد. این گرانی در مورد دماوند بیشتر بچشم می آید، چرا که کرایه حمل بار یا انتقال کوهنوردان در دو مسیر دماوند به شکل چشمگیری افزایش یافته است. در حالیکه کرایه مسیر خاکی هفت کیلومتری از پارکینگ جبهه جنوبی تا پایگاه اول برای آغاز صعود ۱۵۰ هزار تومان برای هر نفر بود، اکنون این کرایه به ۴۵۰ هزار تومان افزایش یافته است.
همچنین کرایه حمل هر کوله پشتی برای کوهنوردان توسط قاطر از ارتفاع سه هزار تا چهار هزار و ۲۰۰ متری اکنون حدود ۷۵۰ هزار تومان است. این افزایش قیمت ها و تعرفه ها سبب شده برخی کوهنوردان و علاقمندان به کوهنوردی قید حضور در دماوند را بزنند. از طرفی هم باعث شده که برخی کوهنوردان اقدام به خرید تجهیزات ارزان و با کیفیت پایین تر کنند که احتمال بروز حادثه و آسیب دیدن در زمان وقوع حوادث را بیشتر می کند.
بار غیرحرفه ای ها روی شانه دماوند
مسئول پایگاه امداد و نجات کوهستان رینه یکی از چالش های دماوند در سالهای اخیر را افزایش حضور کوهنوردهای غیرحرفه ای بیان می کند. افرادی که بدون رعایت اصول کوهنوردی اقدام به صعود می کنند و تعدادی از آن ها نیز دچار حادثه می شوند.
لشگری می گوید: بنا بر مشاهدات و تجربیاتی که داریم می توان گفت حدود ۲۰ درصد از افرادی که برای صعود به دماوند می آیند اصولی و درست صعود می کنند و با قواعد صعود آشنا هستند. بسیاری از افراد مسائلی مانند انتخاب زمان مناسب برای صعود، انتخاب مسیر درست یا حتی اصول حرفه ای و تعهدات کوهنوردی را مد نظر قرار نمی دهند.
مسئول کارگروه جست وجو و نجات هیئت کوهنوردی مازندران می افزاید: مثلا کوهنوردهای حرفه ای معمولا وقتی در مسیر با کوهنورد آسیب دیده مواجه شوند از صعود منصرف می شوند و اولویت را بر کمک به کوهنورد حادثه دیده قرار می دهند. اما بارها مواردی را دیدیم که کوهنوردها یا گروه هایی به این موضوع توجهی ندارند. یعنی هدفشان فقط این است که به قله برسند. در حالیکه در کوهنوردی هدف همیشه و فقط صعود نیست.
لشگری توجه نکردن به برخی اصول فنی کوهنوردی را نیز از دلایل وقوع حادثه برای کوهنوردان غیرحرفه ای دماوند بیان می کند و می گوید: خیلی ها زمان خوبی را برای صعود انتخاب نمی کنند. مثلا تا دیروقت به فکر صعود هستند و بعد گم می شوند. یا ساعت ۱۲ شب تصمیم می گیرند که به سمت قله حرکت کنند. در حالیکه اگر صبح زود از پناهگاه به سمت قله حرکت کنند نهایتا ظهر به قله می رسند و بعد هم زمان مناسب برای بازگشت خواهند داشت.
وی تصریح می کند: افزایش حضور کوهنوردهای غیرحرفه ای سبب شده که شکل یا دلیل برخی حوادث بسیار سطحی و پایین باشد. در این سالها کمتر می بینیم تیمی حرفه ای باشد و همه نکات اصولی کوهنوردی را بشناسد.
مسئول پایگاه امداد و نجات کوهستان رینه به برخی اقدامات انجام شده برای کاهش حوادث کوهنوردان در دماوند اشاره می کند و می افزاید: ایمن سازی مسیر با نصب تیرک ها و شبرنگ یکی از اقدامات مهمی بود که انجام شده است. قبل از نصب تیرک ها هر سال سه یا چهار کشته در مسیر جنوبی داشتیم. همچنین در ارتفاع ۴۶۰۰ و ۵۱۰۰ جبهه جنوبی و ارتفاع ۴۳۰۰ جبهه شمالی جعبه های ویژه کمک های اولیه کوهنوری برای کوهنوردان قرار داده شده تا در صورت وقوع حادثه بتوانند از امکانات موجود در این جعبه ها استفاده کنند.
مطالب مرتبط:
