ژیلا مشیری (مدیر گروه اسطوره و آئین پژوهشکده مردم شناسی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری) درخصوص جایگاه مردم شناسی در کشور گفت: متاسفانه، مردم شناسان در ایران امروز جایگاه خوبی ندارند و از دانش آنها استفاده کافی نمی شود و پتانسیلی که مردم شناسی می تواند در جامعه برای حفظ توسعه پایدار، همگرایی و شناخت بهتر داشته باشد، مورد توجه قرار نمی گیرد.
او دلایل عدم توجه جامعه به حوزه مردم شناسی را مختلف عنوان کرد و گفت: درست است که حدود ۸ دهه از عمر مردم شناسی می گذرد اما این رشته هنوز در کشور ما جوان است، چرا که از تدریس این رشته آن هم در دوره کاردانی در دانشگاه ها کمتر از ۳۰ سال میگذرد و دکترای این رشته نیز زمان خیلی کمی است که در دانشگاه ها تدریس می شود. البته با افزایش تعداد دانشجویان و فارغ التحصیلان مقطع دکترای مردم شناسی می توانیم شاهد تحول خوبی در این حوزه باشیم. اما همچنان سیاستگزاران فرهنگی ما توجه کمی نسبت به تمام رشته های علوم اجتماعی بخصوص مردم شناسی دارند که می تواند کمک موثری برای حل مشکلات فرهنگی و چالش هایی که در این خصوص وجود دارد، باشد.
او درخصوص لزوم توجه به مطالعات مردم شناسی و تاثیری که می تواند در حل مشکلات و معضلات جامعه امروز ما از اقتصاد گرفته تا فرهنگ و سیاست داشته باشد، گفت: مردم شناسی علم شناخت فرهنگ و انسان است، این علم می تواند به ایجاد نگاهی جدید در بین انسانها کمک کند تا بدانند هویت فرهنگیشان چگونه است و نگاه به هویت فرهنگی سبب می شود تا از قوم مداری و تعصب های قومی بی ارزش جلوگیری شود و شناخت هویت خود منجر به شناخت جامعه و در نهایت توسعه پایدار خواهد شد.
مدیر گروه اسطوره و آئین پژوهشکده مردم شناسی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در پاسخ به سوالی مبنی بر آنکه مردم شناسی تا چه اندازه می تواند به چالش هایی که برخی از نهادهای اجتماعی ما با آن درگیر هستند همانند قوم زدگی افراطی یاعدم توجه به فرهنگ اقوام کمک کند، گفت: درست است که ممکن است در برخی نقاط کشور با برخی قوم مداری های افراطی روبرو باشیم اما بسیار محدود است. در ایران با تنوع و کثرت قومی بسیار زیادی روبرو هستیم. اما این اقوام در کمال آرامش در کنار هم زندگی می کنند. توجه به جایگاه تنوع و نسبیت فرهنگی، قضاوت نکردن یک فرهنگ بر مبنای ارزش های فرهنگ دیگر یا همان نقد و نفی قوم مداری نمونه هایی از ارزش هایی است که مردم شناسی طلایه دار آن است. مهمترین کاری که مردم شناسی می تواند انجام دهد، خود آگاهانه تر کردن هویت به کمک مطالعه درباره عناصر کلیدی آن است.
مشیری خاطرنشان کرد: با گذر زمان، شکل فرهنگ به طور حتم تغییر می کند که به آن پویایی فرهنگ می گوییم. نمیتوان گفت فرهنگ امروز با فرهنگ چند دهه پیش تفاوت ندارد. زمان، تغییرات فرهنگی ایجاد می کند و هیچکس نمی تواند منکر این تغیرات باشد. با افزایش و گسترش جامعه اطلاعاتی و ارتباطات سرعت تغییر فرهنگ نیز در جوامع نیز افزایش می یابد چنانکه بسیاری از آیین ها و باورها در نسل های کنونی تغییر کرده و پایبندی به آن از بین رفته است، نسل جدید ممکن است بسیاری از آیین ها و فرهنگ های گذشته را فراموش کرده باشند و تعصبات قومی و پایبندی به آن هر روز کم رنگ تر می شود.
اصولا خاصیت فرهنگ آن است که تغییر کند حال ممکن است این تغییرات مثبت باشد یا منفی. حتا گاهی شاهد آن هستیم که با گذشت چند دهه از فراموشی و عدم برگزاریی آیینی فرهنگی در یک جامعه، نسل جدید به برگزاری مجدد آن روی می آورند. یرای اینکه یک آیین یا فرهنگ فراموش نشود یا از بین نرود، سازمان ها و نهادهایی که سیاستگذار فرهنگی هستند می توانند تدابیر بیاندیشند و از کارشناسان حوزه مردم شناسی کمک بگیرند. ثبت ملی و جهانی میراث ناملموس یکی از این راههایی بوده که وزارتخانه میراث با کمک مردم شناسان سعی در ثبت و احیا آیین ها نموده است، گرچه در حوزه احیای آیین ها هنوز اقدامات موثری انجام نداده است.
او درخصوص تاثیری که ثبت آیین ها، رسوم و جشن ها و به قولی میراث ناملموس می تواند در ماندگار شدن و احیای آن داشته باشد، گفت: صرفا ثبت ملی آیین ها و فرهنگ جوامع نمی تواند در ماندگار شدن آن موثر باشد. البته بحث ثبت جهانی متفاوت است، چرا که احیا در آن بخش بیشتر مورد توجه است. ثبت ملی یک اثر، فرهنگ و میراث ناملموس می تواند به شناساندن آن کمک کند اما احیا راهکارهای دیگری نیاز دارد که باید مورد توجه مسئولان قرار گیرد و نگاه جانبی هم داشته باشند. کماآنکه با تعداد زیادی از آیین ها و میراث معنوی روبرو هستیم که با وجود در خطر بودن ولی با کمک جامعه محلی احیا شده اند، از آن جمله میتوان به آیین نوروز صیادی اشاره کرد؛ آیینی که بعد از ثبت ملی، توسط جامعه بومی تاحدودی احیا شد.
مطالب مرتبط:
