دست آفریده های کرمانشاهی
گنج دره سرآغاز داستان های زیادی است، داستان هایی از شروع یک زندگی تازه، از غذاهای که هر روز با گذشت زمان متنوع تر می شدند تا تن پوش هایی رنگارنگ تر و خانه ها و زیرانداز هایی مجلل تر.
خانه هایی که زیرانداز هایی از الیاف گیاهی مانند حصیر و بوریا داشت کم کم رنگ و شکل بهتری گرفت و جایش را به زیرانداز هایی از الیاف حیوانی داد تا آرام آرام به گلیم رسید.
قصه گلیم از مدتها بعد از آن شروع شد که بز را در گنج دره اهلی کردند و یاد گرفتند که موهایش را بچینند و بریسند، زیرانداز و روانداز ببافند و در آخر هم آنقدر بافتند، تجربه کردند و چیزهای جدید یاد گرفتند تا رسیدند به گلیم.
گلیم هایی که اول بافته می شد، خیلی ساده بود و فارغ از هر نقشی. بقول محلی ها فقط “میل ماش” (راه راه) بود، اما بعدها که کمی بافنده ها ماهرتر شدند، از طبیعت اطراف خود برای زدن طرح و نقش روی گلیم الهام گرفتند و برای همین بود طرح درخت و گل و حیوانات جایشان روی گلیم باز شد.
و اما امروز گلیم با قدمتی پنج تا شش هزار ساله ویژگی های منحصر بفردی دارد که هر بافته دیگری آن را ندارد و همین ها باعث شده تا شهرتی جهانی برای خود به هم بزند.
آنطور که یکی از پیشکسوتان گلیم باف هرسین پیرامون زیرانداز ۶۰۰۰ ساله کرمانشاه می گوید: نقش هایی که روی گلیم زده می شود، همه ذهنی است. یعنی یک هنرمند گلیم باف برای بافتن گلیم لازم نیست که نقشه ای پیش روی خود داشته باشد، بلکه آن را ذهنی می بافد. البته نقش های روی گلیم دو گونه هستند، یک نوع نقش هایی که منظم هستند و دیگر هم نقش های نامنظم که بیشتر عشایر آن را می بافند.
فیروز ناصری یکی از شاخصه های مهم گلیم را دو رو بودن آن می داند و اضافه می کند: گلیم یکی از معدود دستبافت هایی است که می تواند از هر دو طرف آن استفاده کرد و بعلاوه رنگ هایی که در آن دیده می شود همه طبیعی است. برای رنگرزی نخ هایی که در گلیم بکار می روند از رنگ های گیاهی و طبیعی استفاده می کنیم و همین باعث شده تا ماندگاری بالایی داشته باشد، البته متاسفانه در سالهای اخیر برخی از بافندگان هم از رنگ های شیمیایی استفاده می کنند.
این تولید کننده گلیم پیرامون زیرانداز ۶۰۰۰ ساله کرمانشاه می گوید: ماندگاری این دست بافته بسیار بالاست، بگونه ای که “هرچه پابخورد، ارث می برد” که این یعنی هر گلیم اگر در شرایط خوبی نگهداری شود، سالهای سال عمر می کند و ماندگاری آن بالاست، برای نمونه در حال حاضر گلیمی از دوره صفویه هم داریم که در موزه ملی ایران نگهداری می شود.
او برای ما توضیح می دهد که نگهداری گلیم در چه شرایطی ماندگاری آن را بالا می برد و اضافه می کند: گلیم را نباید در جای مرطوب نگهداری کرد و از طرف دیگر هم یکی از دشمنان آن “بید” است. برای اینکه بیدها را از گلیم دور کنیم باید با حبه های سیر یا خاک توتون و یا نفتالین آن را بیدزدایی کنیم که با انجام این کارها عمر این دست بافته زیاد می شود.
این گلیم باف قدیمی کرمانشاه که گلیم بافی را در کودکی از مادرش یاد گرفته، درباره نقش های روی گلیم هم می گوید: سال ۱۳۹۴ بود که با کمک میراث فرهنگی گلیم را از نظر نقوش و مواد اولیه ثبت نشان ملی جغرافیایی کردیم و سه سال بعد هم توانستیم آن را جز ۹ اثری که در کشورمان نشان جغرافیایی بین المللی دارند، قرار دهیم و ثبت مالکیت فکری شود. در ثبت بین المللی نشان جغرافیایی گلیم نقش های گل مریمی، سجاده، گردن کج (مِل چَفته)، گل نخودی، گل قندانی، گل سرابی، گل مفرشی، پرندگان و حیوانات و گل گردکانه به نام گلیم هرسین از خاستگاه های اصلی گلیم ثبت شده است. البته در منطقه زاگرس نشین بواسطه شکارگاه هایی که بوده هنرمندان گلیم بافت از موتیف هایی همچون گاو، کل، بز کوهی و … نیز استفاده می کرده اند.
ناصری در ادامه از سختی های شغلش هم می گوید و اضافه می کند: مشکلی که الان داریم در بحث تامین مواد اولیه است، این درحالی است که کرمانشاه خودش یکی از مراکز تولید پشم در ایران محسوب می شود و پشم گوسفندان مناطق هرسین، صحنه، کنگاور و شمال لرستان جز مرغوب ترین پشم ها در کشور هستند- از نظر میکرون و متراژ ضخیم تر و مقاوم تر از پشم سایر مناطق اند-، اما متاسفانه به علت عدم حمایت خام فروشی می شود و به کاشان و اصفهان می رود و در آنجا پس از فرآوری با ۸۰ برابر قیمت خام آن به کرمانشاه بازگردانده می شود.
این پیشکسوت گلیم باف هرسین درپایان یکی از راههای حل مشکلات گلیم بافان کرمانشاهی را ایجاد زنجیره ارزش می داند و می گوید: اگر بخواهیم که زنجیره ارزش گلیم بافی را در استان راه اندازی کنیم، علاوه بر مسائل اقتصادی، اشتغال را نیز به همراه دارد، چرا که برای هرکدام از مراحل پشم چینی، پشم شویی، پشم ریسی، رنگرزی و حمل و نقل و در نهایت در مرحله بافت شغل ایجاد می شود.
مطالب مرتبط:
