اختصاص فضایی خاص در بازار قزوین به عنوان سرای مسگری، حکایت از پیشینه این هنر در قزوین و اقتصاد این شهر دارد. مسگر بازار، مکانی است در بازار بزرگ و تاریخی قزوین که روزگاری در گرداگرد میدانش صدای دنگ دنگ چکش مسگران بر تکه های مس زیر طاق هلالی حجره ها گوش فلک را پر می کرد. حالا اما تنها یک نام از این هنر و از این بازار به جای مانده است.
مسگری در قزوین رو به فراموشی است و علت اصلی آن تغییر سبک زندگی مردم است. با وجود سابقه زیاد مسگری در قزوین هنرمندان این رشته دیگر به تولید نمی پردازند و دیگر صدای چکش مسگرها به گوش نمی رسد. هنرجویان این رشته کاهش یافته و این هنر از رونق افتاده است.
فائزه جواهری، کارشناس صنایع دستی و میراث فرهنگی می گوید: در قزوین یافته هایی وجود دارد که نشان می دهد تاریخ استفاده از مس به حدود ۴۰۰ سال قبل از میلاد در حوزه ساخت درفش و ابزار جنگی و برخی اشیای کاربردی بوده است.
وی در ادامه خاطرنشان کرد: بعد از اسلام استفاده از ظروف مسی رایج تر شد و در زمان حکومت صفویان و در زمان پایتختی قزوین، این شهر یکی از مراکز تولید اشیا و ظروف مسی شد. سالهای زیادی کارگاه های مسگری در این شهر فعال بوده و با توجه به استفاده زیاد مردم از ظروف مسی اغلب اهالی از این تولیدات استفاده می کردند.
کارشناس صنایع دستی و میراث فرهنگی خاطرنشان کرد: گذشت زمان و استفاده از ظروف تفلون، چدن و دیگر ظروف صنعتی تا حدودی باعث افول مسگری در قزوین و البته خیلی از شهرهای ایران شده است. بسیاری از هنرمندان مسگری که در دهه های گذشته در قزوین فعال بودند دیگر در قید حیات نیستند و بازماندگان این هنر نیز بیشتر به سفیدگری و تعمیر ظروف و ابزارآلات مسی می پردازند.
وی با اشاره به ابزار اصلی هنر مسگری گفت: ابزار این رشته چکش و سندان است که به وسیله این ابزار ورقه های مس به اشکال مورد نظر درمی آیند. امروزه برخی از هنرمندانی که در حوزه قلم زنی فعالیت می کنند ظروف و اشیای مسی موردنیاز را خود تولید می کنند.
اساتید هنر صنعت مسگری که در قزوین حضور دارند اغلب بیش از ۷۰ سال سن داشته و اجدادشان نیز صنعتگر این حرفه بوده اند. به گفته یکی از اساتید مسگر در بازار مسگرهای قزوین، مسگری در قزوین آنقدر از رونق برخوردار بود که در بازار قزوین بازاری به نام مسگرها وجود داشت. عباس توفیقی از جمله هنرمندان مسگر قزوینی است که فروشگاهی هم داخل بازار مسگرها برای عرضه و فروش محصولات مسی دارد.
تبدیل مس به کالای تزئینی با گذر زمان
توفیقی که در حال حاضر ۶۰ سال سن دارد و ۲۵ سال است که شغل آبا و اجدادی خود یعنی مسگری را ادامه می دهد، می گوید: در روزگار کنونی مس دیگر جنبه مصرفی خود را از دست داده و به کالای تزیینی تبدیل شده است. درگذشته مردم برای پخت و پز و یا حمل و نقل مواد خوراکی موردنیاز از ظروف مسی استفاده می کردند و تا زمانیکه نیاز مردم به این ظروف دیده می شد، تولید آن نیز رواج داشت.
این هنرمند پیشکسوت بیان می کند: در حال حاضر یکی از ملاک های مردم برای خرید زیبایی است. ازآنجاکه در قدیم تولید مس با مشقات بسیار انجام می شد و هنوز هم تعداد محدودی به همان سبک و شیوه کار می کنند با مکانیزه شدن و روی کار آمدن صنعت مدرن و سهولت خرید، داشتن تنوع بسیار و براق بودن ظروف استقبال خوبی از تولیدات ظروف مسی می شود. درگذشته چیزی به نام پرداخت کردن و براق شدن وجود نداشت اگر هم بود مردم بها نمی دادند ولی در حال حاضر یک از ملاک های عمده برای خرید زیبایی است.
وی در ادامه با اشاره به کاربردهای مس در گذشته گفت: یک از تولیدات مس در قدیم پارچ های بزرگ مسی برای نگهداری آب بود که در کنار کرسی ها قرار می گرفت تا با گرم شدن آب داخل پارچ استفاده هایی برای شستن ظروف و البسه داشته باشد. بعدها با روی کار آمدن ظروف آلومینیومی و ساخت آلومینیوم در کارخانه ها سبک زندگی مردم تغییر کرد. آلومینیوم سفید بود و سفید کردن لازم نداشت، به لحاظ وزنی سبک بود و همچنین قیمت پایین آلومینیوم باعث شد که مردم کمتر به استفاده از ظروف مسی قدیمی بپردازند.
همه هنرمندان مسگر در بازار مسگرهای قزوین در حال حاضر علاوه بر تولید ظروف مسی به شیوه های جدید، به سفید کردن و تعمیرات مس می پردازند. ظروف کامل مسی درگذشته برای جهیزیه عروس شامل سینی، دیگ بزرگ، پارچ، گلاب پاش، تنگ پا سماور ساخته می شد که در حال حاضر بعنوان اشیای عتیقه و تزیینی نگهداری می شود.
مطالب مرتبط:
