براساس مطالعاتی که دفتر بازاریابی و توسعه گردشگری خارجی در شهریور ۱۴۰۰ انجام داد، در سال ۲۰۱۸ حدود ۳۱ هزار تاجیک به بیرون از کشور خود سفر کرده اند و در مقابل، این کشور ۱۰۳۵ هزار گردشگر خارجی جذب کرده و ۱۷۱ میلیون دلار درآمد از این طریق به دست آورده است، درحالیکه تاجیک ها در سفرهای خارجی خود حدود ۱۰ میلیون دلار هزینه کرده اند. اطلاعات سفارت ایران در تاجیکستان نشان می دهد، محبوب ترین و مطلوب ترین مقاصد سفر تاجیک ها به ترتیب روسیه، قزاقستان، ازبکستان، چین، ترکیه، امارات، هند و ایران است. انگیزه این سفرها بیشتر کار، تجارت، دیدار اقوام، بازدید از شهرهای تاریخی مثل سمرقند و بخارا، تحصیل، درمان و گردشگری است. ارزیابی ها نشان می دهد تاجیکستانی ها به ایران سفر می کنند، چون کشوری با زبان و فرهنگ مشترک و دارای امکانات درمانی است.
با همین رویکرد، در ۹ ماه نخست سال ۱۳۹۸، پیش از همه گیری ویروس کرونا، ۲۲۰۹ نفر از تاجیکستان به ایران سفر کردند. این تعداد در مدت زمان مشابه سال ۹۹، به وقت شیوع کرونا و توقف صدور ویزای توریستی، به ۲۷۸ نفر رسید که تغییرات آن بیش از ۸۷ درصد منفی بود. در همین مدت زمان، ۲۵۶۲ نفر از ایران به تاجیکستان سفر کردند که در ۹ ماه نخست سال ۹۹ تعداد آنها به ۵۰۷ نفر رسید و این آمار، بیش از ۸۰ درصد افت کرد.
آمارها نشان می دهد روند تبادل مسافر و گردشگر بین تاجیکستان و ایران حدودا تا سال ۲۰۱۶ رو به رشد بوده، اما پس از آن تحت تاثیر تنش های سیاسی و اقتصادی بین دو کشور، این آمار افت کرده است. اکنون با امضای یادداشت تفاهم همکاری بین دو کشور در جریان سفر سیدابراهیم رئیسی به تاجیکستان، بارقه هایی از امید برای بهبود روابط توریستی و فرهنگی بین دو کشور روشن شده است.
مطالعات نشان می دهد مردم تاجیک علاقه وافری به شعر و ادبیات و موسیقی ایرانی دارند. علاوه بر وجود مشاهیر مشترک همچون رودکی، فردوسی، فارابی و بوعلی و حضور دائمی حافظ، سعدی، مولانا، خیام، بیدل و لاهوتی در زندگی آنها، در زمینه ادبیات سیاسی و اجتماعی با نامهایی همچون سعید نفیسی، ایرج میرزا، ملک الشعرای بهار، رهی معیری، سیمین بهبهانی، نادر نادرپور، صادق چوبک، بزرگ علوی و محمود دولت آبادی کاملا آشنایی دارند.
دفتر بازاریابی و توسعه گردشگری خارجی همچنین در بررسی چالش ها و موانع موجود در مسیر توسعه گردشگری ایران و تاجیکستان، به این نتیجه رسید که ترکیه با برگزاری پروازهای مستقیم هفتگی و اختصاص هزینه های پایین هتل برای گردشگران تاجیکستان و هند با کاهش هزینه های درمان در جذب گردشگران سلامت، اصلی ترین رقیب ایران بشمار می آید. در این میان، تبلیغات ویژه اسرائیل برای جذب گردشگران سلامت و تبلیغات ویژه با هدف نشان دادن ظرفیت گردشگری مذهبی برای مسلمانان با تاکید بر مسجدالاقصی یک چالش بشمار می آید.
در گزارش دفتر بازاریابی معاونت گردشگری همچنین آمد که بدلیل نبود نمایندگی های اطلاع رسانی گردشگری جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستان و نبود متولی خاص در ارائه خدمات به گردشگران این کشور در زمینه معرفی به مراکز گردشگری یا درمانی، بعضاً افراد سودجو از بیماران تاجیک اخاذی کرده و عملا هزینه های اتباع اعزامی به ایران بالا رفته و همین عامل رقابت پذیری کشورمان را در قبال سایر رقبا به شدت کاهش داده است. بنابراین، اگر نمایندگان شرکت های گردشگری سلامت و یا بخش خصوصی ابتدا بیمار را در تاجیکستان شناسایی کنند و از بیمارستان های تخصصی بدون واسطه برای آنها پذیرش بگیرند دست سوداگران کوتاه خواهد شد.
طرف ایرانی امیدوار است با لغو رواید گروهی، راه اندازی شبکه ماهواره ای فارسی زبان با هدف معرفی جاذبه های گردشگری و اجرای تورهای تلفیقی و ادبی و تعریف مسیر گردشگری در جاده ابریشم رابطه دو کشور بیش از گذشته تقویت شود.
سابقه تعاملات رسمی ایران و تاجیکستان در بخش گردشگری به سال ۲۰۰۲ برمی گردد؛ دو کشور برای نخستین بار یادداشت تفاهم همکاری با اعتبار ۱۰ سال امضا کردند. در سال ۱۳۸۹ نیز یادداشت تفاهم دیگری بین سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران و کمیته جوانان، ورزش و جهانگردی تاجیکستان امضا شد که تا سال ۲۰۱۴ اعتبار داشت. از سال ۱۳۹۳ تا ۱۴۰۰ بین دو کشور هیچ سند همکاری دیگری در بخش گردشگری امضا نشد. هرچند معاون گردشگری می گوید کانال ارتباطی دو کشور در این مدت مسدود نشده بود.
در جریان سفر رئیس جمهور به تاجیکستان برای شرکت در اجلاس سازمان همکاری های شانگهای، پس از گذشت هفت سال یادداشت تفاهم همکاری بین دو کشور امضا شد.
معاون گردشگری وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی پیرامون اینکه پیش بینی می شود سفر بین ایران و تاجیکستان رونق بگیرد، می گوید: همراهی وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی با هیأت ریاست جمهوری در سفر تاجیکستان از دو بعد مهم بود؛ نخست تقویت روابط گردشگری دوجانبه ایران و تاجیکستان و دیگری عضویت در سازمان همکاری های شانگهای و تاثیر آن در توسعه گردشگری بین کشورهای عضو این سازمان. ما در هر دو بخش همکاری هایی داریم و ضوابطی را پیگیری می کنیم.
او یادآور می شود: ایران و تاجیکستان از گذشته، اسنادی را برای توسعه و تقویت همکاری در زمینه گردشگری داشتند که اعتبار آنها گذشته بود. این اسناد معمولا زمان بندی دارد که آخرین بار در سال ۱۳۸۹ بین دو کشور امضا شد و تا سال ۱۳۹۳ اعتبار داشت. پس از آن، دیگر سند گردشگری بین دو کشور امضا نشد تا در سفر اخیر رئیس جمهور به تاجیکستان که آقای ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی همراه این هیأت بود و یادداشت تفاهم همکاری های گردشگری بین دو دولت به پیشنهاد تاجیکستان امضا شد.
معاون گردشگری بیان می کند: ممکن است این پرسش مطرح شود که چرا یادداشت تفاهم همکاری های گردشگری دو کشور در سطح دولت ها امضا شد و وزرای مربوط به بخش گردشگری آن را امضا نکرده اند که علت آن به نامتوازن بودن ساختار گردشگری دو کشور برمی گردد. در تاجیکستان موضوع گردشگری از طریق یک کمیته پیگیری می شود، درحالیکه سطح آن در ایران وزارتخانه است، برای همین لازم بود این یادداشت تفاهم از سوی رؤسای دولت ها امضا شود.
به گفته او، این یادداشت چارچوب و محور همکاری های دو کشور را در زمینه گردشگری تعیین می کند. ضمن اینکه بندی در آن جای داده شد که برای اجرای مفاد، کمیته فنی مشترک بین دو کشور با حضور نمایندگان بخش خصوصی و دولتی تشکیل شود تا برنامه های اجرایی این سند را پیگیری کند.
تیموری با اشاره به محورهای مورد همکاری و توافق دو کشور اظهار می کند: طرف تاجیک روی تبادل کارشناسان گردشگری در دو بخش دولتی و خصوصی تاکید داشته و برای تبادل تجربه علاقمند است. تبادل سرفصل های آموزشی و پرورشی، برگزاری دوره های مشترک آموزشی در زمینه هتلداری و گردشگری و کارورزی برای کارکنان این بخش ها، برگزاری نمایشگاه مشترک گردشگری، آشنایی جوامع محلی با آداب و رسوم یکدیگر و همکاری در بخش سازمان های بین المللی و حقوقی از دیگر محورهای مورد تاکید و مطالعه طرف تاجیک و مورد توافق ایران نیز بوده است. تاجیکستان از نظر گردشگری سلامت برای ایران بازار حائز اهمیتی است که براساس این یادداشت تفاهم، روی آن اقدام خواهد شد. همچنین علاقمندیم در زمینه گردشگری اقوام و خویشاوندان با این کشور همکاری بیشتری داشته باشیم.
او با اشاره به سطح روابط سیاسی و اقتصادی دو کشور در سالهای اخیر که با چالش هایی همراه بود، می گوید: دو کشور با وجود فراز و نشیب هایی که در روابط سیاسی و اقتصادی در سالهای اخیر داشته اند، همچنان نسبت به حفظ و توسعه روابط گردشگری در این سالها علاقه نشان داده اند. سعی کردیم در هر شرایطی کانال ارتباطی با این کشور را حفظ کنیم، نمونه آن وبینارها و اجلاس های مشترکی بود که این اواخر نیز با حضور نمایندگان گردشگری تاجیکستان برگزار شد.
او بیان می کند: اگر روابط گردشگری ایران و تاجیکستان تا کنون گسترده نشده، قطعا مسائل حاشیه ای و سیاسی مانع آن بوده و نداشتن اراده دلیل آن نیست. تاجیکستان از منظر گردشگری سلامت برای ما اهمیت دارد، می بینیم که گردشگران این کشور برای درمان به کشورهای دیگر سفر می کنند، درحالی که ایران کشور هم زبان و نزدیک به تاجیکستان است و بازار خوبی محسوب می شود. در یکی دو سال گذشته هم سعی شد روی این ظرفیت بیشتر متمرکز شویم، از همین رو سال ۱۳۹۸ در اجلاس گردشگری سلامت که در اردبیل برگزار شد، از مقام گردشگری تاجیکستان دعوت شد. در یک سال گذشته هم کمیته فنی مشترک بین دو کشور به صورت مجازی برگزار شده و آقای مونسان هم سفری به این کشور داشت.
تیموری در ادامه اظهار می کند: ما در تمام این سالها که روابط سیاسی و اقتصادی با چالش هایی مواجه شده بود، روابط گردشگری با تاجیکستان را قطع نکردیم و از طریق همکاری ها و به عبارتی دیپلماسی گردشگری سعی کردیم به تلطیف روابط سیاسی بین دو کشور کمک کنیم. این کانال همیشه باز بوده و رفت وآمدها برقرار بوده است. امیدواریم با سفر رئیس جمهور و امضای یادداشت تفاهم همکاری بین دو کشور، یخ روابط سیاسی و دیگر مسائل آب شود. قطعا در چنین شرایطی یادداشت تفاهم و برنامه مشترک به شناخت بیشتر دو ملت کمک می کند و سایر همکاری ها را در سایه گردشگری گسترش می دهد.
معاون گردشگری به بخش دیگر این سفر می پردازد و می افزاید: بهانه سفر این هیأت، شرکت در اجلاس سازمان همکاری های شانگهای بوده است، این سازمان هشت عضو اصلی داشت که ایران نهمین عضو آن شد. تا پیش از این، ایران عضو ناظر بود. با این حال، روابط و همکاری هایی در سطح گردشگری با کشورهای عضو این سازمان داشتیم. در آخرین نشست هم که هفته پیش در سطح مقامات گردشگری کشورهای عضو به میزبانی تاجیکستان برگزار شد، قرار شد برنامه همکاری های مشترک منطقه ای پیش نویس شود که از ایران نیز به عنوان عضو ناظر، نظر و پیشنهاد خواسته شد و ما درحال جمع آوری محورها هستیم.
او اظهار می کند: اکنون که ایران عضو رسمی سازمان همکاری های شانگهای شده است، قطعا پیشنهادهای ما اثرگذاری بیشتری خواهد داشت. بر همین اساس اگر وزرای خارجه کشورهای عضو موافقت کنند، پیشنهاد تسهیل تردد گردشگران در بین کشورهای منطقه و عضو جدی تر پیگیری می شود. این جدی ترین پیشنهاد بخش گردشگری ایران به این سازمان است، بویژه آنکه در سالهای اخیر تمرکز ایران بیشتر بر بازارهای گردشگری منطقه و همسایه بوده است.
تیموری با بیان اینکه سفر آقای ضرغامی به تاجیکستان محدود به موضوع گردشگری نبود، می گوید: وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در جریان این سفر، علاوه بر مذاکراتی که در زمینه گردشگری داشت، دیدارهایی درباره میراث فرهنگی و صنایع دستی با مسئولان مرتبط با کشورهای عضو سازمان همکاری های شانگهای بویژه تاجیکستان داشته است.
مطالب مرتبط:
