بی شک، یکی از مشکلات جدی برای میراث فرهنگی ایران حفاظت از میراث تاریخی و فرهنگی است. تخریب بافت های تاریخی به بهانه های مختلف و نبود توانایی کافی جهت حفاظت از آثار، تامین نشدن اعتبار برای مرمت بناهای تاریخی و افزایش سرقت آثار از جمله مشکلاتی است که میراث فرهنگی ایران با آن دست و پنجه نرم می کند. تعرض به جان میراث فرهنگی ایران را سالهای زیادی است که شاهدیم. از جمله اخباری که همیشه سر تیتر خبرهای میراث فرهنگی است، درباره تعرض، تخریب و سرقت بناها و اماکن تاریخی و فرهنگی کشور. جلوگیری از چنین اقداماتی که فرهنگ و تاریخ یک ملت را به ورطه نابودی می رساند، نیازمند فرهنگ سازی و تعیین قوانین سخت گیرانه تری توسط متولیان میراث فرهنگی است.
تکرار تعرض به یک بنای تاریخی
براساس گزارشی از آسیب های وارده به میراث فرهنگی در پاییز سال ۹۹ باید بدانید که در پی تخریب بخش هایی از یک ساباط تاریخی در خیابان عبید زاکانی قزوین توسط متجاوزان به آثار ارزشمند تاریخی فرهنگی در اواخر شهریور ۹۹، مدیرکل میراث فرهنگی استان قزوین از پیگیری این اداره کل و شکایت به مراجع ذیربط جهت برخورد قانونی باعوامل تخریب خبر داد. هنوز یک ماه از تخریب و خبر مرمت این بنا نگذشته بود که دوباره در ۲۶ مهر ۹۹ خبر تخریب مجدد این بنا منتشر شد.
این تنها یکی از اخبار مربوطه به تعرض های میراث فرهنگی در سال ۹۹ است. اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی بعنوان متولی حفاظت و حراست از آثار ارزشمند تاریخی می تواند با آگاهی و اطلاع رسانی شهروندان برای جلوگیری از وارد آمدن هرگونه آسیب به این آثار ارزشمند نقش مؤثری داشته باشد.
گرد غفلت بر پل هزار ساله شاه عباسی
پل ۸۵۰ ساله شاه عباسی یا به قول مردم محلی، پل هزار ساله جاجرود در روستای سعیدآباد را بیشتر مردم محلی می شناسند، البته نه به عنوان اثری تاریخی که احتمالا به عنوان مکانی برای عبور و مرور از روی پل و راه انداختن منقلی و دود کبابی که فقط رو سیاهی برای پل باقی مانده است.
براساس گزارشی از آسیب های وارده به میراث فرهنگی در پاییز سال ۹۹ باید بدانید که روشن کردن منقل و آتشی که دهانه پل ۸۵۰ ساله را با آسیب مواجه می کند، تخریب بخشی از آن بر اثر سیلاب و باقی ماندن تعداد کمی از لاشه سنگ های پل در رودخانه، راه انداختن سفره خانه در حاشیه رودخانه و در عرصه پل، تملک فضای زیادی از پل و رودخانه با کشیدن دیوار، حفره های ایجاد شده در دل کوه در مقابل پل و راهی که برای رفت و آمد معتادان ایجاد شده، سرقت بخشی از پایه این پل توسط بخشدار منطقه و … بخشی از تعرضات به پل شاه عباسی است.
داستان تکراری ساخت و سازهای بازار تهران
در بازار تاریخی تهران در سالهای گذشته و بخصوص در روزهای تعطیل کرونایی سال گذشته، کسبه و کارگرانی بوده اند که به بهانه احیا، بازسازی و تعمیر مغازه هایشان که روزی تهران را شکل داده اند، تغییر دهند و حالا فقط این مغازه ها جداره ای را شکل می دهند که کسب و کاری شکل بگیرد.
این یک اتفاق تکراری در بازار تاریخی تهران است، اتفاقی که به واسطه تکراری بودنش، شاید دیگر توجه هیچکس را جلب نکند. سال گذشته زمانیکه بازار کفاش های تهران، درست کنار بازار سیدولی، دچار آتش سوزی شد، مرتضی ادیب زاده، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان تهران اعلام کرده بود «با توجه به این نوع اتفاقات لازم است تا زمانی که قرار است اقداماتی در بازار تهران به خصوص در روزهای تعطیل انجام شود و از آتش یا برق استفاده شود، حتما یک ناظر از هیات امنای بازار یا مسئولان آن راسته بازار در محل حضور داشته باشند و کار فقط به عهده کارگر نباشد.» اما خبرنگار در همان روزها گزارشی از روزهای تعطیل بازار تهیه کرد که فقط کارگران و کسبه بدون حضور ناظری مشغول بازسازی مغازه های خود بودند.
به نظر می رسد متولیان میراث فرهنگی هنوز به اهمیت تاریخی بازار تهران که هسته اولیه تهران بوده پی نبرده اند که هر کدام از کسبه با فکر و ایده و طرح خود اقدام به بازسازی مغازه ها می کنند؛ مغازه هایی که بخشی از بافت تاریخی بازار تهران اند و در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده اند.
ساخت و ساز غیرمجاز اوقاف در جوار شاهزاده حسین (ع)
آستان مقدس شاهزاده حسین (ع) یکی از امامزادگان شهر همدان است که علاوه بر جایگاه ویژه مذهبی دارای ارزش تاریخی نیز است. این بنا در محدوده بافت تاریخی همدان قرار دارد و طبق ضوابط نباید ساخت وساز و تعریض در آن صورت بگیرد این درحالی است که سال گذشته ساخت و سازهایی در جوار این آستان انجام شد.
در پی انتشار این خبر معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان گفت: عملیاتی که در جوار شاهزاده حسین (ع) شهر همدان انجام می شود مورد تأیید میراث فرهنگی نیست و باید متوقف شود.
همچنین مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان اعلام کرد: برای ساخت وسازهای اخیر در جوار شاهزاده حسین (ع) استعلامی از میراث فرهنگی همدان گرفته نشده و ظاهراً از شهرداری هم مجوز نگرفته اند.
این در حالی بود که مسئول روابط عمومی اداره کل اوقاف و امور خیریه استان همدان درباره ساخت سازهای اخیر در حریم شاهزاده حسین (ع) اعلام کرد: این ساخت و سازها تابع قوانین جاری و نظرات کارشناسی بوده و قصد ما لطمه زدن به بحث جهانی سازی همدان نیست.
ساخت وسازهای این چنینی در اماکن تاریخی از آن دست خبرهایی است که زیاد شنیده می شود و درست زمانی که خبر آن منتشر می شود، متولیان در صدد حفظ آثار و متوقف کردن ساخت وسازها برمی آیند!
تخت خلیل در زباله دان تاریخ
تخت خلیل بنای فراموش شده ای است که در روستای کاج شهرستان رزن قرار دارد و با وجود اهمیت فراوان نه تنها تاکنون در فهرست آثار ملی ایران ثبت نشده بلکه در آستانه تخریب است. این بنا که مورد بی مهری مسئولان قرار گرفته برای گردشگران و حتی همدانی ها گمنام و ناشناخته است و در گذر زمان در وضعیت نامناسبی قرار گرفته و بسیاری از بخش های آن با خطر ریزش مواجه شده است.
روستای هدف گردشگری کاج از روستاهای خوش آوازه استان همدان در حوزه صنایع دستی است و ویژگی های خاصی دارد، وجود این بنای تاریخی می توانست در جذب گردشگر به روستا تأثیر فراوانی داشته باشد که متأسفانه تاکنون اقدامی در این زمینه انجام نشده است.
محسن حجاری مکان، دهیار روستای کاج می گوید: روستای کاج تنها اسم روستای گردشگری را یدک می کشد و متأسفانه قلعه روستا که نماد کاج است، در حال تخریب است. تخت خلیل در بالای تپه روستا واقع شده و قدمت زیادی دارد، نامه نگاری هایی با میراث فرهنگی برای ثبت آن انجام دادیم اما متأسفانه نتیجه ای نداشت.
حجاری مکان با اشاره به اینکه کاج از سال ۸۶ به عنوان روستای هدف گردشگری شناخته شده، خاطرنشان می کند: در طول این سالها میراث فرهنگی هیچ هزینه ای بابت این قضیه به روستا نداده و خود نیز هزینه ای صرف نکرده است.
سرپرست معاونت میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان می گوید: با مسئول میراث فرهنگی شهرستان رزن و مسئول باستان شناسی اداره میراث فرهنگی همدان از این بنا بازدید کرده ایم. متأسفانه تخریب زیادی در این بنا اتفاق افتاده، برج و باروهای بنا باقی مانده اما اتصالات قلعه و معماری درون بنا تخریب شده است. با توجه به شرایط فعلی باید ببینیم آیا تخت خلیل قابلیت ثبت ملی یا ثبت در فهرست آثار واجد ارزش را دارد یا خیر؟ و اعضا در مورد بنا تصمیم خواهند گرفت اما طبق مشاهدات انجام شده متأسفانه درصد تخریب زیاد است.
به نظر می رسد بنای تاریخی تخت خلیل بیش از آنچه به نظر می رسد مغفول مانده است چرا که با توجه به پیشینه تاریخی آن تاکنون هیچ گونه اطلاعاتی مانند وجه تسمیه نام بنا، تاریخ دقیق ساخت یا حتی تاریخ تقریبی آن و سازندگان بنا در دست نیست و جالب تر اینکه آیا حفظ و نگهداری این بنا دغدغه هیچ مسئولی نبوده است و نمیشد پیش از تخریب و از دست رفتن بنا به فکر چاره بود؟
داستان غم انگیز عکاسخانه مانی
عمارت عکاسخانه مانی پیش از آنکه بدل به دومین عکاسخانه شیراز شود، دفتر بانک استقراضی روسیه بود؛ عمارتی سه طبقه که سال ۱۲۹۵ ساخته شد و تا ۱۵ سال یعنی تا سال ۱۳۱۰، بانک بود و پس از آن عکاسخانه شد.
نخستین بار اسفند ۹۷ بود که گزارشی از وضع نابسامان عمارت مانی منتشر و آن را اینگونه توصیف کرد که طبقه دوم از چند اتاق تشکیل شده که حال و روزشان بهتر از راه پله نیست، سقف هایی که قوتشان را از دست داده و سست شده و در نقاطی هم فروریخته، روایتگر بی صدای روزگار طولانی بی توجهی است.
اما پس از گذشت ماه ها شرایط از آن روز هم نابسامان تر شد و همان ترک قدیمی یکی از دیوارهای اصلی عمارت، پیشروی کرده و البته شهرداری شیراز هم بیکار ننشسته و اخطاریه ای خطاب به مالکان و مستاجران دکان های زیرین ساختمان صادر و خطرساز بودن آن را ابلاغ کرده است؛ همان ساختمانی که قرار بود آن را به موزه عکاسی بدل کنند.
عمارت سالخورده مانی هر روز بیش از گذشته فرسوده شده و خطرات آن برای ساختمان های مجاور، دکان های زیرین و البته عابران بیشتر و بیشتر می شود؛ ساختمانی که ثبت ملی شده اما وعده های شهرداری و ثبت آن، تاکنون از نابودیش جلوگیری نکرده است.
این هم داستان غم انگیز عمارتی سالخورده است که بخشی از تاریخ و فرهنگ ایران را در دل خود جای داده است. عمارتی که سالها چشم انتظار مرمت و جان بخشی دوباره بوده اما حالا در انتظار فرو ریختن خود نشسته است.
گوششان بدهکار نیست که نیست
در طول چند سال گذشته فعالان میراثی در صفحه های شخصی خود در فضای مجازی نسبت به تخریب کلیسای متروک ادونتیست ها در خیابان جمهوری و در همسایگی هتل و کافه نادری هشدار داده بودند، همان سالهایی که دستگاهی دولتی قصد داشت حیاط کافه نادری را کوچکتر کرده و آن طرفش را به مزایده بگذارد یا زمانی که ساختمانی قاجاری در مجاورت این دو بنای تاریخی را تخریب کردند، اما هیچ کدام از این هشدارها به نتیجه نرسیدند و گوش مسئولین را بدهکار نکرد. نه تنها میراث فرهنگی خود را درگیر شناسایی و ثبت این بنای قدیمی که می توانست بخشی از تاریخ گذشته تهران باشد، نکرد، بلکه مدیریت شهری هم با صدور مجوز تخریبش آن را با خاک یکسان کرد.
در آبان سال ۹۹ باقی مانده این بنای تاریخی را که پنج سال گذشته فضای داخلی آن تخریب شده بود، شبانه از بین بردند. معماری مدرن این کلیسا متعلق به ادونتیست ها که شاخه ای از پروتستانیسم حساب می شوند متعلق به عصر پهلوی دوم است و در سال ۱۳۲۸ ساخته شده، البته معمار آن مشخص نیست، اما یکی از نمادهای معماری نوین دوره پهلوی دوم بوده است. همچنین صلیب سیمانی که در نمای بیرونی بنا و با ارتفاع هشت متر ساخته شده بود، یکی از بزرگترین صلیب های کلیساهای ایران محسوب می شد.
تخریب بخشی از خانه تاریخی معصومی در یزد
بخشی از بنای تاریخی خانه معصومی که متعلق به دوره صفوی است و در کنار حسینیه کوشک نو قرار گرفته، در آبان سال گذشته برای ساخت سرویس بهداشتی، تخریب شد. در حالیکه مسئول میراث فرهنگی اردکان ناهماهنگی و تخریب یک خانه ی تاریخی در اردکان را بی احترامی دانست و اعلام کرد که بدون هیچگونه هماهنگی این تخریب انجام شده است، شهردار اردکان تخریب صورت گرفته را به اندازه نابودی یک خانه تاریخی ندانست و معتقد بود که طرح ایجاد سرویس بهداشتی در این مکان با هماهنگی میراث فرهنگی در حال اجرا بوده است.
برای پیشگیری از اتفاقاتی مشابه به نظر می رسد باید هماهنگی شهرداری ها و ادارات میراث فرهنگی بیشتر شود و همچنین باید این متولیان در توسعه گردشگری، ترمیم بافت های تاریخی و احیای فرهنگ و آیین و رسومات مردم همکاری بیشتری داشته باشند.
تراژدی دیگری در یزد
یکی از این مکان های شاخص تاریخی در شهرستان اردکان که در سال گذشته بخشی از آن تخریب شد، منطقه ای کهن به نام «زردگ» است که از آن به قدیمی ترین نقطه عزیمت و آغاز شکل گیری شهر اردکان در دوره اسلامی یاد می شود.
منطقه تاریخی «زردگ» اردکان که مسجد نخستین آن تا دو سال گذشته محل قرار و استراحت پیرمردان و کشاورزان این منطقه و محل مناجات اهالی اردکان و در شب های جمعه بود، روز به روز به نابودی نزدیک می شود و باید تا به دست فراموشی سپرده نشده، فکری برای احیا و بازسازی آن کرد، چرا که گردشگران زیادی در روزهای رونق گردشگری این شهرستان به این منطقه برای مرور تاریخ گذشتگان سر می زدند.
نادرپیری اردکانی، محقق و پژوهشگر اردکانی با ابراز گلایه از میراث فرهنگی استان و اردکان مبنی بر رها شدن این منطقه ارزشمند اظهار می کند: باید به حال میراثی که روستایی تاریخی مثل «زردگ» اردکان را که بافتی ثبت شده در آثار ملی دارد و با آن همه زیبایی های تاریخی چشم نواز در دل کشتخوان های روح افزای شهر کهن و کویری اردکان به حال خود رها شده، گریست.
ارگ ۱۷۰۰ ساله زادگاه خورشید را نجات دهید
هرساله با آغاز فصل بارش علاوه بر خوشحالی مردم سرزمین خشک و کویری استان یزد به جهت نزول نعمت الهی، نگرانی هایی مبنی بر آب گرفتگی، ریزش و تخریب آثار تاریخی و خشت و گلی در نقاط مختلف استان یزد دل علاقمندان و میراث دوستان را به لرزه درمی آورد. بعضاً این بناها در بی توجهی و غفلت ارگان ها و مشکلاتی مانند چند مالکیتی و مشکلات حقوقی به دست عوامل طبیعی و غیرطبیعی در حال تخریب و نابودی هستند هرچند که برخی از بناها مانند خانه تاریخی وحشی بافقی نیز با خوش شانسی مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته اند.
نفوذ آب بارندگی ها به دیوار و سقف این بناهای خشتی غالباً آب راهه هایی را روی اندودهای گچی آنها بر جای گذاشته است. گویی که این مواریث تاریخی از اندوه بی توجهی مالکان و متولیانشان اشک می ریزند. یکی از این اماکن تاریخی که طی سالهای اخیر به علت نبود اهتمام و توجه کافی جهت نگهداری و مرمت آن، وضعیتی نگران کننده داشته، قلعه خرانق در شهرستان اردکان است؛ ارگی تاریخی و ارزشمند که آثار باستانی زیادی را در دل خود جای داده و قدمتی بالغ بر ۱۷۰۰ سال دارد.
البته این قلعه تاریخی در مرداد امسال در لیست کاندیداهای ثبت جهانی قرار گرفت و امید است که بزودی مرمت و بازسازی شود.
بی رحمانه سینه چگاسفلی را شکافتند
یکی دیگر از بی مهری های متولیان میراث فرهنگی، درباره چگاسفلی تاریخی است که سالهاست گربانگیر این محوطه تاریخی شده است. هر چه هم که میراث دوستان بر ای جلوگیری از تخریب بیشتر این بنا تلاش کردند، مثمر ثمر نبوده و سرانجام به بهانه های مختلف در آذر سال ۹۹ لودرها سینه چگاسفلی را شکافتند.
هر چند که وعده هایی برای پیشگیری از تخریب بیشتر این فضای تاریخی داده شد، اما چرا باید کارد به استخوان بناهای تاریخی برسد تا اقدامی برای حفظ و نجات آنها شود؟ چرا متولیان میراث فرهنگی نباید برای حفظ آثار تاریخی این کشور بیشتر تلاش کنند؟
بی تدبیری یقه موزه کشاورزی را هم گرفت
موزه کشاورزی در قزوین بزرگ ترین موزه کشاورزی کشور بود که درگرو بی تدبیری مسئولین به تعدادی اجناس عتیقه و قدیمی در پشت وانت ها تبدیل شده است. این موزه با مشارکت سازمان های میراث فرهنگی و جهاد کشاورزی و اعتباری بالغ بر ۷۰۰ میلیون تومان راه اندازی شد و سال گذشته پس از گذشت ده سال این موزه تعطیل و عمارت با حکم قضایی توسط جهاد کشاورزی تصرف شده است. البته بنابر اعلام روابط عمومی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان قزوین، در آذر سال ۹۹ بنا شد که با مشارکت اداره کل میراث فرهنگی، سازمان جهاد کشاورزی و شهرداری قزوین (سازمان باغستان) موزه باغستان خیلی زود در مکان جدید آن راه اندازی شود.
مطالب مرتبط:
