تخت‌جمشید با آثار متحیّرکننده‌اش، تا حدودی برایمان از تاریخ هخمنشیان می‌گوید، امّا همچنان آثار کمی از این سلسله تاریخی در دست داریم و هنوز قطعات از پازل پیدا نشده‌اند تا بتوانیم طرح کلی هخامنشیان را پیدا کنیم. این مسئله به خصوص درباره پادشاهی کوروش که آثار خیلی کمی از او داریم، اهمیت بیشتری دارد. ولی ناامید نمی‌شویم چون با تلاش باستان‌شناسان و پژوهش‌های دنباله‌دارشان، کم‌کم غبار ابهام از چهره تاریخ پر رمز و راز این سلسله کنار خواهد رفت. البته، جای تعجب هم ندارد، آثارشان به حدود ۲۵۰۰ سال پیش برمی‌گردد! گذشت این همه سال به این ویرانی و فراموشی دامن می‌زند.
حالا از این‌ها بگذریم و برویم سراغ یافته جدیدی که دنیا را متحیّر کرد! کشف دروازه کوروش که نزدیک تخت‌جمشید پیدا شد…
باستان‌شناسان از دل خاک چه یافته‌اند؟
هیأت باستان‌شناسی مشترک ایرانی‌ایتالیایی به سرپرستی مشترک علیرضا چاوردی (از دانشگاه شیراز) و پی‌یر فرانچسکو کالیری (از دانشگاه بولونیا) از سال ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۹، مجموعه اسناد و مدارک باستان‌شناسی را در تل آجری پارسه، نزدیک تخت‌جمشید، طی ۱۰ فصل کاوش پیدا کرده‌اند.
باستان‌شناسان دروازه‌ای در سه کیلومتری شمال‌غرب تختگاه تخت‌جمشید کشف کرده‌اند که ابعادش ۳۰ در ۴۰ متر با ارتفاع ۱۲ متر بوده است. مرکز این بنا، کریدوری دارد که در مرکزش، اتاقی مستطیلی (۸ در ۱۲) قرار داشته. داخل این اتاق هم ۴ صندلی نشیمن بوده و راهروی مرکزی از دو طرف به سمت پردیس هخامنشی باز میشده است.
مواد و مصالح دروازه از خشت و آجر است و نمای داخلی و بیرونی‌اش با آجرهای رنگی تزیین شده بوده. بخش پایینی و ازاره‌های دیوار به گل‌های لوتوس مزیّن بوده و بدنه و نمای دیوارها، انواع پنل‌های حیوانات اسطوره‌ای، نمادها و سمبل‍های اعتقادی ایران باستان، ایلامیان و مردم بین‌النهرین طراحی شده. مهمتر از این طراحی‌ها، کتیبه‌هایی به خط و نگارش بابلی و ایلامی است که در اتاق مرکزی پیدا شده؛ چرا که همیشه کتیبه‌ها، مستقیما از آن زمان با ما سخن می‌گویند و اطلاعات مهمی به ما می‌دهند.
شگفتی این دروازه چیست؟
علیرضا عسکری چاوردی (باستان‌شناس و سرپرست ایرانی هیأت کاوش) گفته است مجموع اسناد نگارشی، مواد و مصالح ساخت بنا، موتیف‌های به کار رفته در تزیین نما، تاریخ‌گذاری کربن ۱۴ و جنبه‌های تقدس و تشرّف این دروازه، نشان می‌دهد این دروازه بعد از سال ۵۳۹ (قبل از میلاد)، به افتخار فتح بابل به دستور کوروش ساخته شده است. این در حالی بود که فرزند کوروش، همزمان با حکومت پدرش، در شهر بابل به مدّت هشت سال فرمانروا بود و سال ۵۲۹ (قبل از میلاد)، به پادشاهی ایران رسید.
بنابراین، این شباهت دروازه‌ای که پیدا شده با دروازه بابل که شهرت بسیاری دارد، توجه همگان را جلب کرده است.
گفته شده، کوروش به دلیل اهمیّت مذهبی و فتح بابل (مهمترین شهر دنیای باستان)، دستور ساخت این دروازه را داده است. کمبوجیه (فرزند کوروش) به خاطر علاقه‌اش به بابل، آشنایی دیرینه‌اش با بابلی‌ها و همچنین پیوندهای فرهنگی بابلیان با جهان باستان، ساخت و ساز مجموعه بزرگ معماری شهر پارسه را به سبک بابلی ادامه داد و در دوره او بود که دروازه پردیس شهر پارسه در بخش فیروزی آن به بهره‌برداری رسید.
بنابراین، به نظر می‌رسد این دروازه حتّی پیش از تخت‌جمشید و برای کاخ فیروزی (که الان تخریب شده)، ساخته شده.
شرایط بازدید از این دروازه چگونه است؟
کاوش این محوطه تا پایان سال ۱۳۹۹ ادامه دارد. امّا گویا قرار است این سایت موزه برای بازدید عموم آماده شود و به همین جهت، اقدامات حفاظتی گسترده‌ای از طرف میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی (به ویژه پایگاه میراث تخت‌جمشید) و موسسه ایزمئو ایتالیا برای حفاظت از سازه‌های خشتی و آجرهای لعابدار این دروازه فراهم شده.
بر اساس گفته‌ها مدیر پایگاه میراث جهانی تخت‌جمشید (حمید فدایی)، فصل دهم کاوش محوطه تُل آجری در آذر ۹۹ کلید خورده و محوطه در حال آماده‌سازی برای بازدید است و قرار است شرایط این محوطه به عنوان «سایت موزه» برای بازدید عموم فراهم شود. همچنین بیان کردند که این محوطه، درک تازه‌ای از گستره پایتخت هخامنشیان به ما می‌دهد و این مسئله بسیار مهمی است.
بنابراین، این اثر یافت شده از هخامنشیان در محوطه تل آجری، اثری ارزشمند برای ایران و جهان است که شباهت‌های جالبی با آثار بین‌النهرین و شوش دارد. همچنین، قطعه‌ای از پازل مبهم تاریخ هخامنشیان (به خصوص حکومت کوروش و کمبوجیه) محسوب می‌شود که دید بهتری از آن دوران به ما می‌دهد.
مطالب مرتبط:
