سی و سه پل از آن کیست؟
نوزدهم فروردین ، حمیدرضا بانی، یکی از عکاسان اصفهان عکسی را که از تخریب غیرمجاز ورودی یک راهرو در دل سی و سه پل ثبت کرده بود، در فضای مجازی به اشتراک گذاشت و پای آن نوشت:
«امروز بعد از مدتی مسیرم به زیر سی وسه پل افتاد. خدایا، چشمتان روز بد نبیند. انگار وارد دنیای دیگری شده ای. برای ورود به هر دهانه پل باید یک یا الله بلند بگویی تا ساکنین از ورودت مطلع شوند. یک چراغ در کف پل نمانده، یک متر سیم برق باقی نگذاشته اند، همه و همه دود شده رفته هوا، در و دیوار پر از دیوار نوشته…اما داستان این عکس؛ در بعضی دهانه ها مسیر عبوری باز شده. به کجا؟ نمی دانم و صدای آدم هایی درون آن به گوش می رسد. ظاهراً مشغولند. مزاحمشان نمی شوم. وظیفه من نبوده و نیست. فقط اطلاع رسانی می کنم که تا سی وسه دهانه پابرجاست، فکری کنید.»
یک روز بعد، چهارباغ را گز کردم تا سی وسه پل و آن دهانه تخریب شده را ببینم. سر ظهر بود. دسته دسته جوان، با زیرانداز و قلیان به سمت پل روانه می شدند و زیر دهانه ها به جای آب، از آدم پر می شد؛ انگارنه انگار کرونایی هم هست.
میانه های پل، آن دهانه را دیدم. درست همانطور که در عکس ثبت شده بود. محل، آنقدر ناامن بود که ترسیدم جلوتر بروم. از یکی از جوان های دور و بر خواهش کردم این کار را انجام بدهد و به من بگوید که ته این راه پله به کجا می رسد. رفت و گفت: «این آخر هیچ چی نیس آبجی. فقط یک اتاقکه با یه زیرانداز و پتو!»
لابد او هم ترسید مستأجر اتاقک سر برسد که موها و شلوارش را تکاند و قبل از آنکه سؤال های بیشتری بپرسم از روی سکو پرید پایین و دور شد.
چند دقیقه ای ایستادم و با کمی فاصله، به این دهان باز سیاه نگاه کردم؛ حتی همین ساعت روز، بستر مناسبی برای انجام انواع جرم ها بود، چه رسد به وقتی که هوا تاریک تر می شد.
با ۱۱۰ تماس گرفتم و شرح واقعه کردم، از امکان بزه گفتم و اپراتور جواب داد: «زنگ بزنید به ۱۳۷٫ با شهرداری. بررسی می کنه و نیاز باشه با ما هماهنگ می کنه.»
به ۱۳۷ زنگ زدم و همان نگرانی ها را تکرار کردم، مردی آن سوی خط پرسید: «الان شخصی داخل این راهرو بود؟» گفتم: نه. اما هر لحظه می تواند باشد. گفت: «کدوم سمت پل؟ سی وسه پل که اصلاً نباید با این وضعیت برند.» گفتم: باز است و همه هم هستند. گفت: «اینجا مال میراثه، یه سانتش رو هم کسی نمی تونه تخریب کنه. به میراثم اعلام کنین. این در حیطه وظایف ما نیست. ما به یک سانت اینجا نمی تونیم دست بزنیم.»
تلفن پاسخگوی ۲۴ ساعته یگان حفاظت میراث فرهنگی اصفهان را گرفتم؛ داخلی ۱۱ شماره ۳۲۲۴۱۱۶۰ و برای اپراتور توضیح دادم که چه خبر شده. جوابش این بود: «اگه تخریبی صورت گرفته به میراث فرهنگی مربوطه. الان گزارش شما را ثبت می کنم تا بچه ها برن بازدید کنن. اگه جا درست کردن و خلافی شده به ۱۱۰ مربوطه، بهشون اطلاع بدید که برن بازرسی کنن.»
برگشتم خانه و دنبال فیلم هایی گشتم که چندی پیش، روی همین پل از مرتضی فرشته نژاد، پیشکسوت مرمت و حفاظت بناهای تاریخی اصفهان گرفته بودم. فرشته نژاد سال ۱۳۷۹ سی وسه پل را مرمت کرده بود و بر همه مصائب آن اشراف داشت.
می گفت که بواسطه پیاده روی روزانه، هر روز از این مسیر عبور می کند و به نظرش رسیده که پل، به کل رها شده است. مهمترین نگرانیش را ابتدا و اینگونه برایم شرح داد: «زمانیکه ما پل را مرمت می کردیم، یک آب شرشره درست کردیم که آب به صورت پله ای از روی آن رد شود و به بستر رودخانه بریزد اما چند وقت است که سنگ های آن از دو سوی چپ و راست پل از بین رفته و می بینم جوان هایی که احساس پهلوانی می کنند، آن ها را برمی دارند، می کوبند توی سر هم و می شکنند، شهرداری هم با بیل مکانیکی خرده سنگ ها را برمی دارد و می برد آن طرف تر. کسی نیست که بیاید این سنگ ها را دوباره سر جای خودشان بگذارد و آنهایی که ملاتشان از بین رفته مرمت کند تا از بدنه پل جدا نشوند. عاقبت این بی توجهی همان بلایی را سر سی وسه پل می آورد که چند سال پیش سر پل مارنان آمد.
ماجرای پل مارنان را پرسیدم و تعریف کرد: «مارنان دچار آب شستگی شد. آب چرخش پیدا کرد و از دو طرف رفت زیر پی، هرچه گفتیم خطرناک است کسی گوش نکرد، دست آخر هم پنج دهانه اش ریخت و خودمان رفتیم آن را مرمت کردیم. نمی خواهم این بلا سر سی وسه پل هم بیاید. این پل شاهکار معماری پل سازی در دنیاست. الان سنگ ها فقط از کناره ها جدا شده و قابل مرمت است، نباید اجازه بدهند تمام این سنگ ها از بین برود تا بعد دست به کار شوند.»
پرسیدم به اداره کل میراث این مشکل را گزارش کرده اید؟ و جواب داد: «بله اول به خودشان گفتم. گفتند کارشناس هایمان آمده اند سی وسه پل را گشته اند و چیزی پیدا نکرده اند. گفتم پس همه چیز هستند، جز کارشناس.»
عضو پیشین شورای فنی اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان پیرامون مشکلاتی که سی و سه پل اصفهان با آنها دست به گریبان است یادآور شد که بنا هم مثل انسان نیاز به رسیدگی مداوم و نظافت دارد، منتها چون دست و پا و دهان ندارد، ما باید نیازهایش را برطرف کنیم: «در علم مرمت اصلی هست که می گوید هر بنای تاریخی به صورت مرتب و مداوم نیاز به مرمت دارد. همانطور که اگر انسان هفته به هفته حمام نرود شپش و بیماری می گیرد، بنا هم اگر مرمت نشود عمرش کوتاه می شود.»
فرشته نژاد به یک نمونه از مواردی اشاره کرد که غفلت از آن، خسرانی جبران ناپذیر داشت: «نمی دانم خاطرتان هست یا نه، سال گذشته یک کودک روی همین پل بر اثر برق گرفتگی افتاد توی آب و مرد. حالا سی وسه پل مقصر است یا برق؟ هیچ کدام. کسانی مقصرند که به مشکلات پل توجه نمی کنند؛ نهادهایی که می توانند به میراث فرهنگی با آن اعتبارات محدودش کمک کنند، اما با گفتن این جمله که فلان اثر میراثی است، خودشان را کنار می کشند.
سال ۱۳۷۹ نورپردازی زیر پل انجام شد. برای این کار مشابه گل میخ های پل، پایه هایی را ایجاد کردیم و داخل آن پروژکتورهایی گذاشتیم که به همت آقای فروتن، شهردار شریف منطقه یک اصفهان از امارات و قطر خریداری شده بود. آن زمان ایران کارخانه لامپ ال. ای. دی نداشت. روی این پروژکتورها را هم دریچه ای با شیشه بسیار محکم قرار دادیم و بعد از مدتی عده ای راه دزدیدنشان را یاد گرفتند.
شهردار شریف اصفهان آن زمان آقای ملک مدنی بود. او چه کرد؟ گفت هر کدام را که دزدیدند باید سریع جایگزین شود و همین کار را کردند. این کار به دزدها پیام می داد که ما مواظب پل هستیم اما حالا چه؟ آب نیست و تمام سیمان هایی که ما برای استتار کابل های برق کف پل کشیده بودیم شکسته و هیچکس هم به دادش نرسید. در خبرها هم نوشته اند که سی وسه پل جان یک کودک را گرفته است. شنیدم بچه دچار برق گرفتگی شده و بعد، پرت شده توی آب.»
این مرمتگر باسابقه اصفهان تصریح کرد: «اگر دقت کرده باشید، لابه لای سنگ و آجرهای سی وسه پل گیاه سبز شده است. فکر نمی کنم کار سختی باشد که بصورت مداوم این گیاه ها را بیرون بکشند. به هرحال آب با خودش دانه گیاه را می آورد و این دانه ها لای منفذها گیر می افتند و سبز می شوند اما ما تا زنده هستیم و سی وسه پل را سرمایه ملی می دانیم، نباید اجازه بدهیم این گیاه در جای نامناسب رشد کند، چون ریشه آن به مرور باعث تجزیه و خرد شدن سنگ های سی وسه پل می شود.»
او توضیح داد: «باید توی رودخانه آب باشد که سطح آب های تحت الارضی اصفهان پایین نرود و فرونشست آثار تاریخی ارزشمند آن را تهدید نکند. حالا که آب را از پل دریغ کرده اند، لااقل اجازه ندهند مردم آزادانه به دهانه های زیرین پل وارد شوند و کارهایی را بکنند که آثارش مشهود است.»
بعد از گفتن این حرف ها، تا دهانۀ میانی پل رفتیم. فرشته نژاد، دستش را دراز کرد و دود آتش و خط و خش یادگارهایی که غفلت، مثل یک نگهبان وفادار از آن محافظت می کرد، به من نشان داد و گفت: «آتش باعث می شود سنگ های پل که جنس آن از آهک است، از بین برود. چرا برخی اینقدر احساس امنیت دارند که تله به تله زیر پل آتش روشن می کنند؟ نهادهای مرتبط باید این امنیت را از این بزهکاران بگیرند، چون کارشان غیرقانونی است و باعث تخریب تدریجی یک سرمایه ملی می شود.
سال ۱۳۷۹ ما تمام دیوار نوشته ها را پاک کردیم اما حالا چند سال است که دوباره تمام آجرها و سنگ ها پر شده از نوشته. وقتی یک نفر می آید می بیند بقیه نوشته اند و هنوز اثرشان پابرجاست، او هم ترغیب می شود که بنویسد. نگهبان و ناظر و مجازاتی هم که نیست، پس با خیال راحت کارش را انجام می دهد.
صداوسیما و رسانه های مختلف باید به اشکال گوناگون و به کرات به مردم گوشزد کنند که این کار جرم است، اشتباه است، گناه است. آموزش و پرورش باید از کودکی به بچه ها یاد بدهد که این بناهای تاریخی با ارزشند و باید مواظبشان بود.
میراث فرهنگی هم نباید بیاید و فقط یک رنگ روی فحش های درشتی که اینجا نوشته اند بکشد و برود. مرمت روش های مختلفی دارد و استفاده از این روش های میانبر برای چنین مکان مهمی درست نیست.»
یاد خاطره ای افتاد که مرحوم حسین آقاجانی از سفر به شهر ممنوعه چین برایش تعریف کرده بود: «آقای آقاجانی یکی از کارشناسان خوب میراث فرهنگی بود که متأسفانه در اثر تصادف از دنیا رفت. برای من می گفت آدم از دیدن کاخ های امپراطوران چین در شهر ممنوعه حظ می کند. اینطور که می گفت خودش آنقدر از دیدن سقف یکی از این کاخ ها حیرت زده بوده که دستش را به دیوار تکیه داده و همان دم دو مأمور سراغش آمده اند و تذکر داده اند که دستت را بردار. گفته من کاری ندارم، قصد آسیب رساندن ندارم. گفته اند عرق دستت حتی اگر مقدارش کم هم باشد برای دیوار ضرر دارد! خب آن چین است، این هم سی وسه پل ماست که پاتوق معتادها و خلاف کارها شده و دورتادورش را دوده گرفته. کاش این چیزها را از چین یاد بگیریم.»
این پیشکسوت باسابقه مرمت، ضرورت تثبیت بندها، رفع علت شوره زدن مصالح، پر کردن مداوم لایه بندی سنگ ها و آجرها و همچنین بررسی ناودان های سی وسه پل را نیز یادآور شد و گفت: «همه نهادهای اصفهان باید دست به دست هم بدهند و از گنجینه های شهر حفاظت کنند. نباید فکر کنند که نگهداری فقط وظیفه اداره میراث است و بروند روی بحث گردشگری تمرکز کنند. باید بدانند که گردشگر می آید این میراث را ببیند و نفت و گاز تمام می شود اما این سرمایه ها هستند و می توانیم از آنها دلار دربیاوریم؛ چنان که ایتالیا و سایر کشورهای خارجی این کار را می کنند.
کارهایی مثل آتش بازی کنار پل های تاریخی، پرواز هلیکوپتر بر فراز آنها و انجام حرکات ورزشی آسیب زا باید ممنوع شود، چون تن و بدن این بناها را می لرزاند و اثراتش در طولانی مدت مشخص می شود.»
زمانیکه فرشته نژاد این توصیه ها را بیان می کرد، فقط سه چهار آجر از آن دهانه خبرساز سی وسه پل کم شده بود و اگر چه ۲۱ فروردین امسال به همت گروه امانی اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان این دهانه برای دومین بار در سه ماه گذشته تیغه شد، اما پرونده سی وسه پل و نیازهایش هنوز هم باز است.
علی محمد فصیحی نائینی، مسئول پایش پل های تاریخی اصفهان در پاسخ به این سؤال که «برای نجات سی وسه پل چه باید کرد؟» می گوید: سیستم ما به عنوان دولت، بخش خصوصی یا هر نهاد دیگری باید به این نتیجه برسد که در کل دنیا و ایران، اصفهان است و پنج پل شگرفش تا با علم به این مهم بتواند اولویت بندی درست تری برای فعالیت های خود داشته باشد.
او با تأکید بر اینکه اگر قرار است اتفاقی در سی وسه پل بیفتد، امکان پذیر نیست مگر با اجماعی همگانی ادامه می دهد: سی وسه پل هم بخشی از شریان پیاده راه اصفهان است و بخشی از توجهی که به مقوله پیاده راه می شود باید معطوف به این پل باشد.
فصیحی تصریح می کند که میراث فرهنگی در حد توان به آثار ارزشمند رسیدگی می کند، اما معضلات سی وسه پل بیش از آنکه کالبدی باشد، فرهنگی است و تمام نهادهای مرتبط از جمله شهرداری، بهزیستی و… نیز باید برای رفع آن بسیج شوند.
مسئول پایش پل های تاریخی اصفهان خبر می دهد: ما نسبت به برگزاری یک کارگروه مشارکتی بین این نهادها اقدام می کنیم و نیازمند همت جمعی آنها و صد البته نیازمند مشارکت مردمی هم هستیم تا بتوانیم این میراث ملی را صحیح و سالم به دست آیندگان برسیم.
مطالب مرتبط:
