قدمت تمدن در مراغه به ۳۰۰۰ سال قبل بازمی گردد و این باغ شهر به دلیل وجود آثار معماری و بناهای متعدد مربوط به دوره حکومتی اول ماناها، اشکانیان، ساسانی، دوره اسلامی و سلجوقی یک روز از تقویم ایران را به نام خودش اختصاص داده است.
مراغه یا به زبان قدیمتر ماراویا، اولین پایتخت کشور در دوره ایلخانیان بوده و دارای قدیمی ترین آثار باستانی است، تمدن در این شهر از آغاز حکومت ایران تداوم یافته و سابقه حیات در این شهر به ۱۰ میلیون سال قبل بازمی گردد. براساس مقاله مراغه شهری به وسعت تاریخ است باید بدانید که محوطه پارینه سنگی روستای ورجوی این شهر با تاریخ ۱۵۰ هزار ساله و منطقه فسیلی این شهر یا به تعبیر فسیل شناسان، بهشت فسیلی ایران از جمله آثار ارزشمند تاریخی مراغه بشمار می آیند.
رصدخانه مراغه ارزشمندترین اثر علمی در این شهرستان بوده و مساجد چوبی و معماری شاخص چوبی مختص مراغه بوده و معماری و نقاشی بر روی چوب از این شهر به اصفهان و قزوین راه پیدا کرده است؛ معبد مهر ورجوی، گویجه قلعه به عنوان قلعه ای مطالعاتی و گنبد سرخ و گنبد کبود و غفاریه و برج مدور از آثار شاخص فرهنگی شهر مراغه بشمار می آیند.
علاوه بر پیشینه غنی تاریخی، فرهنگ هم در مراغه حرف زیادی برای گفتن دارد و میتوان مراغه را شهر موسیقیدان ها و هنرمندان هم نامید؛ عبدالقادر مراغه ای به عنوان معلم ثالث موسیقی از مشاهیر این شهر بوده و در هر دوره از تاریخ، چهره شاخص موسیقی را در مراغه داشته ایم؛ مجد الدین جیلی مراغه ای و اوحدی مراغه ای هم از مشاهیر حوزه عرفان، حکمت و ادبیات و فلسفه مراغه بشمار می آیند.
براساس مقاله مراغه شهری به وسعت تاریخ است باید بدانید که تاسیس رصدخانه مراغه توسط خواجه نصیرالدین طوسی، سابقه تاریخی این شهر و تعدد هنرمندان، دانشمندان و صاحب نظران در این شهر و تاثیرگذاریشان بر حوزه های علمی و فرهنگی در سطح ملی و بین المللی از جمله علل معروف بودنش هستند.
علاوه بر تاسیس رصدخانه مراغه در دوره ایلخانیان، کتابخانه ای نیز با حضور دانشمندان و علما در حوزه های مختلف نیز در این شهر تاسیس شده بود که تعداد کتابهای آن که همگی دست نویس و خطی بودند به ۴۰۰ هزار جلد می رسید.
دانشمندان مراغه ای با تأثیرگذاری بر دانشمندان و علمای سایر خطه ها مانند تاجیکستان، گرجستان و ارمنستان که آن زمان جز اقلیم ایران بودند، همگی سبک خاصی در بحث علوم هنر و ادبیات ایجاد کردند و این مکتب به نام مکتب مراغه شناخته شد.
در ادامه به آشنایی بیشتر با دو مورد از مهمترین آثار تاریخی مراغه می پردازیم:
مجموعه افلاک نما و رصد خانه این شهرستان دارای بزرگترین و پیشرفته ترین رصد خانه جهان تا قبل از دوره اختراع تلسکوپ بوده است، اهمیت این منطقه به لحاظ تاریخی و علمی بقدری زیاد است که مسئولین و دست اندرکاران امر، برگزاری ده ها همایش و کنفرانس و هم اندیشی نیز برای بررسی و تحلیل این عظمت تاریخی کافی نمی دانند و رصدخانه این شهر نیازمند شناخت دقیق و علمی است.
نام مراغه همیشه با نام یکی از بزرگترین مراکز پژوهشی نجومی یعنی رصدخانه خواجه نصیرطوسی همراه است، رصد خانه ای که در زمان پایتختی مراغه توسط هلاکو خان مغول ساخته شده است.
براساس منابع تاریخی، این مجموعه که امروزه فقط آثار کمی از آن باقی مانده است، در سال۶۵۷ به دستور هلاکو و همت خواجه نصیرالدین طوسی بنا شد و در ساختمان و تشکیل آن شخصیت هایی چون علامه قطب الدین فخرالدین مراغی، محی الدین مغربی، علی بن محمود نجم الدین الاسـطرلابی و دیگر بزرگان آن روزگار شرکت داشته اند.
بنای رصـدخانه ۱۵ سال به طول انجامید و در این مدت به امر هلاکو کتاب ها و اسباب و آلات علمی و نجومی بسیاری در آن جمع شد.
به گواهی تاریخ این مجموعه تا سال ۷۰۳ هجری یعنی تا زمان سلطان محمّد خدابنده مشغول به کار و آباد بوده ولی پس از آن بر اثر عوامل متعدد همچون تغییر پایتخت و بی توجهی حکام رو به ویرانی رفت و درحال حاضر آثاری از بناهای متعلقه آن باقی مانده است.
اهمیت رصد خانه مراغه نه تنها به دلیل اهمیت تاریخی بلکه به خاطر علم و دانشی است که در آن گرد هم آمده بود و سالها بر جهان تاثیر گذاشت چنانکه این رصد خانه کتاب خانه ای با ۴۰۰ هزار جلد کتاب و ابزارهای اخترشناسی، از جمله ذات الربع دیواری به شعاع ۴۳۰ سانتیمتر، کره های ذات الحلق، حلقه انقلابی، حلقه اعتدالی و حلقه سموت، زیج ایلخانی که شهرت جهانی دارد و بسیاری آثار و اشیای دیگر را شامل می شده است.
رصدخانه مراغه ۱۶۷ سال پیش از احداث رصدخانه سمرقند ساخته شد و در زمان آبادانی یکی از معتبرترین رصدخانه های جهان بوده است.
کارشناسانی در آن زمان به فرمان قوبیلای قاآن امپراطورچین و برادر هلاکو خان برای آموزش و الگو برداری از رصدخانه مراغه به این شهر آمده، پس از مراجعت به چین رصدخانه ای به تقلید از رصدخانه مراغه ساختند؛ علاوه بر رصدخانه چین، رصدخانه های سمرقند، استانبول و هند از روی رصدخانه مراغه ساخته شده اند. رصدخانه مراغه با شماره ۱۶۷۵ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
فسیل های منطقه فسیلی مراغه قدمت هفت میلیون ساله این منطقه را به عنوان نخستین اثر ملی، طبیعی و فسیلی ایران بازگو می کنند.
منطقه فسیلی مراغه
در آخرین مطالعات صورت گرفته فسیل های اجداد ماموت، زرافه و آهو در این منطقه کشف شده است.
لایه های فسیلی موجود در این شهر مربوط به اواخر دوران نوزیستی زمین شناسی یعنی چهار تا هفت میلیون سال قبل هستند که با انجام کاوش های علمی می توان اطلاعات بسیار دقیقی را از زندگی جانوران غول پیکر در این منطقه بدست آورد. منطقه فسیلی مراغه به دلیل دارا بودن فسیل ماستادون و ماموت ها دارای شهرت جهانی بوده و هم اکنون مورد حفاظت ویژه سازمان حفاظت محیط زیست قرار دارد.
منطقه فسیلی این شهر به عنوان نخستین اثر ملی، طبیعی و فسیلی ایران از بالاترین رده های حفاظتی سازمان محیط زیست است. در حدود یک قرن پیش استخوان های منطقه فسیلی مراغه را به بقایای آدم های قوی هیکل، آدم های شاخدار، اسب شاخدار و دیو نسبت می دادند.
مطالعات انجام شده طی یک قرن اخیر توسط حفاران و مکتشفان داخلی و خارجی نشان داد که در این منطقه فسیل های مهره داران نیز وجود دارد.
«بهشت فسیلی مراغه» عنوانی است که از سوی فسیل شناسان به این منطقه داده شده است. فسیل های مهره دار مراغه از مدت ها پیش نظر زمین شناسان را به خود جلب کرده و از همین رو محققان زیادی از روسیه، آمریکا، فرانسه و ژاپن در این ناحیه کار کرده اند، به گونه ای که بخشی از نمونه های فسیلی در موزه های تاریخ طبیعی وین، پاریس، لندن و لس آنجلس در معرض نمایش قرار دارند.
سازمان محیط زیست نیز نظر به اهمیت این منطقه برنامه هایی چون ادامه مطالعات جامع دیرین شناسی، شروع عملیات اجرایی و ساختمانی مرکز تحقیقات و موزه فسیل شناسی و ایجاد اولین موزه صحرایی را آغاز کرده است.
نماینده موزه تاریخ طبیعی تهران در مراغه می گوید: با توجه به اهمیت این منطقه در فسیل شناسی در نظر داریم تا در قالب یک طرح بزرگ، ژئوتوریسم این منطقه را احیا کنیم، به ویژه در غارهایی چون غار کبوتر که از اعجوبه های آفرینش محسوب می شوند.
منطقه فسیلی مراغه به عنوان اولین اثر ملی- طبیعی فسیلی به مساحت ۱۰۲۶ هکتار ثبت شده و بالاترین رده حفاظتی را اخذ کرده است.
در خصوص نگهداری این آثار، اولین موزه دیرینه شناسی و سنگواره ایران به مساحت ۵۰۰۰ متر مربع در این شهر احداث می شود تا آثار مکشوفه در آن نگهداری شوند.
مطالب مرتبط:
