سرزمینی را که پارسیان نخست بار حدود دو هزار و پانصد سال پیش در آن اقامت گزیدند، فاخرانه به شکوهی بدیع آراستند و مشعل تمدنی سترگ و مقدس را در آن افروختند که اینک از پس گذر سالیان بسیار، خویشتن را همچنان وامدار آن می دانیم. پارسیان به احیا و حفظ حیات ملی ایرانیان پرداخته، با دست یازیدن به اقداماتی سترگ، سروری ایرانیان را بر ملل هم عصر خویش دست یافتنی ساختند. آنان اشتهار و آوازه پارس را بدان حد وسعت و استمرار بخشیدند که از آن پس ایرانیان به پارسیان مخاطب شدند.
از آن پس در سرزمین ایزدی پارس سایه حضور اقوام گوناگونی را باز می یابیم که هریک به فراخور توانمندی خویش، حضور، خرد و اشتیاق خود را در قالب مفاهیم گوناگون چونان سنگ نگاره هایی بر الواح و دیواره های تاریخ و گذر زمان این مرز و بوم حک نموده اند تا بر مانایی و پایایی این فرهنگ و هنر نقش دوام زنند و ما را بر آن دارند که بخاطر بسپاریم تارهای حضور و ثبات امروز را که در پودهای بنیان دیروز و سنن دیرپای این مرز و بوم درهم تنیده اند.
قلمرو گسترده ای را که بدان مباهات می کنیم، میراثی غنی است که نیاکانمان در حوزه های فرهنگی و هنری ملی پی ریخته اند. آنان یادمان هایی را آفریده اند که برخی به عیان در دل میراث فرهنگی نقش شده و برخی نیز چونان راز سر به مهری در دل معنویت فرهنگ این سرزمین نهفته است.
بی شک، تجسم ذوق و هنر مردان و زنان هنرمند قرون گذشته، آثاری که تأمل برانگیز و چشم نوازند، دستاوردهایی از اندیشه و ذوق ایرانی که دارای فرهنگی غنی و پربار است، خاطرمان را مشعوف خواهد ساخت، چرا که رمز و راز تداوم حیات خویش را در آنها می یابیم و هویت خویش را بدانان باز می شناسیم. از این رو گردآوردن آثار بازمانده نیاکانمان در گنجینه هایی که امروزه آن را موزه می نامیم، برای ما ادای دینی است، بدانچه آنان بدان همت گمارنده اند و مباهاتی است ما را بدان چه که بر پایه های رفیعش ایستاده ایم.
کورش کمالی سروستانی پیرامون اینکه شیراز حسرت به دل موزه ای استاندارد است، گفت: تعاریفی که امروزه از موزه براساس کارکردهای آن شده است، در قالب مفاهیمی چون تعریف ایکوم، شورای بین المللی موزه وابسته به سازمان فرهنگی، علمی و تربیتی سازمان ملل متحد یونسکو می گنجد.
کمالی سروستانی در بیان جامع ترین تعریف موزه گفت: «موزه مؤسسه ایست دائمی و بدون هدف مادی که درهای آن به روی همگان گشوده است و در خدمت جامعه و پیشرفت آن فعالیت می کند. هدف موزه ها تحقیق در آثار و شواهد برجای مانده انسان و محیط زیست او، گردآوری، حفظ و بهره وری معنوی و ایجاد ارتباط بین این آثار بویژه به نمایش گذاردن آنها به منظور بررسی و بهره وری معنوی است».
او اضافه کرد: چنانکه از این تعریف نیز بر می آید، موزه را شناسنامه ای گشوده در پیش روی نسل حاضر می دانیم تا ریشه های معنوی و تاریخی خود را بازشناسند، چرا که تأمل پیرامون کارکردهای صاحبان ذوق و اندیشه و آثاری که از آنان برجای مانده است، یکی از راههای برانگیختن تفکر و پرورش ذوق و اندیشه است که این را موزه ها برروی همگان می گشایند.
موسس موزه فرهنگ فارس گفت: موزه ها خانه های فرهنگ و تمدن جامعه انسانی و رازگشای گذشته آنند و در عین حال تصویری کمابیش روشن از هویت کنونی ما را ارایه می دهند. بر این اساس عناصر مجموعه های موزه ای به این اعتبار، نه تنها گنجینه ملی یک کشور بلکه جزیی از اسناد جهانی فرهنگ و تمدن انسانی بحساب می آیند. برهمین اساس است که نگرش جهان امروزی به موزه، به عنوان یکی از نهادهای فرهنگی چنان است که این نهاد در برنامه ریزی فرهنگی کشورها سهم بسزایی دارد.
کمالی سروستانی پیرامون اینکه شیراز حسرت به دل موزه ای استاندارد است، گفت: سفر ناصرالدین شاه قاجار به فرنگ، کاوش های محوطه های تاریخی ایران توسط کاوشگران فرانسوی و آلمانی، اهتمام صنیع الدوله در ۱۲۹۵ و پیگیری و روشن بینی های علی اصغرخان حکمت، وزیر معارف وقت در دهه دوم قرن پیشین موجب تاسیس موزه در ایران شد.
اولین موزه استاندارد ایران
مدیر دانشنامه فارس ادامه داد: نخستین موزه استاندارد ایران در سال ۱۳۱۶ به عنوان موزه ایران باستان که بعدها موزه ملی ایران خوانده شد با طراحی آندره گدار آغاز می شود. تاریخ فرهنگی استان فارس نشان از آن دارد که استان فارس و شهر شیراز پس از تهران اولین استانی است که در آن موزه تأسیس می شود.
کمالی سروستانی با یادآوری اینکه همزمان با کاوش های هرتسفلد، ایران شناس آلمانی در تخت جمشید مجتمع ساختمانی بزرگی در بخش جنوبی صفه تخت جمشید بازسازی و سال ۱۳۱۶ بخشی از همین مجموعه به عنوان موزه تخت جمشید در نظر گرفته شد، افزود: سال ۱۳۱۷ موزه پارس که به عمارت کلاه فرنگی و باغ شاهزاده نیز معروف است، تاسیس شد. این باغ به دستور حسینعلی میرزا فرمانفرما مرمت شد و دو عمارت به نامهای «آینه» در شمال غربی و «خورشید» در شمال شرقی آن ساخته شد، مقبره کریم خان زند نیز در همین موزه قرار دارد.
فارس پیشتاز در ایجاد موزه
وی خاطرنشان کرد: هم چنین در سال ۱۳۱۷ موزه ساسانی به منظور حفظ اشیای کشف شده در مجموعه تاریخی بیشابور تاسیس می شود. البته پس از چند سال از فضای موزه و اتاق های آن بعنوان محل اقامت هیئت حفاری استفاده می شود و مدتها کاربری موزه نداشت تا اینکه مجددا در سال ۱۳۸۱ با طراحی داخلی جدید به موزه ساسانی تبدیل شد.
مدیر دانشنامه فارس گفت: شرایط سیاسی و اجتماعی ایران در زمان جنگ جهانی دوم و نیز مشکلات اقتصادی و نیز تغییر نگاه وزیران کابینه های جدید موجب شد که دهه های بیست و سی هیچ موزه ای در استان فارس تاسیس نشود و فارس به همان سه موزه ای که راوی امپراطوری بزرگ هخامنشی و ساسانی و نیز دوران حکمرانی زندیه است بسنده کند.
او با بیان اینکه ۲۷ سال بعد و در سال ۱۳۴۴ موزه آستان مقدس احمدی و محمدی (ع) در صحن مطهر حضرت شاهچراغ (ع) و با توجه ویژه به نسخ و قطعات خطی و نیز برخی از نمادهای دینی افتتاح می شود، به محوریت دانشگاه شیراز در توسعه فعالیت ها طی آن سالها اشاره و اضافه کرد: سال ۱۳۴۸ موزه نارنجستان قوام توسط مؤسسه آسیایی دانشگاه شیراز که ریاست آن را آرتور پوپ به عهده داشت تأسیس می شود و همین دانشگاه در سال ۱۳۵۳ موزه تاریخ طبیعی و تکنولوژی خود را افتتاح می کند. علاوه بر این سال ۱۳۵۳ موزه باغ نشاط لار افتتاح و پرونده ساخت موزه در فارس در یک دوره ۴۱ ساله یعنی از سالهای ۱۳۱۶ تا ۱۳۵۷ با ثبت ۷ موزه بسته می شود.
کمالی سروستانی با بیان اینکه در آن دوران، تنها ۴۵ موزه در کل کشور ایجاد شده بود، سهم فارس را حدود ۱۶ درصد از کل موزه های ایران برآورد و خاطرنشان کرد: نخستین موزه پس از پیروزی انقلاب اسلامی توسط سازمان میراث فرهنگی و در سال ۱۳۶۴ با عنوان موزه سنگ هفت تن در مجموعه تاریخی هفت تنان تأسیس می شود.
موسس موزه گنجینه فارس همچنین گفت: سال ۱۳۶۷ در ساختمان کاخ پذیرایی که در اختیار بنیاد شهید فارس قرار گرفته بود، موزه شهدا با آثاری از هنرمندان تجمعی معاصر و نیز آثاری از شهدای انقلاب اسلامی و دفاع مقدس این استان و اسناد ساواک، به عنوان دومین موزه شهدای کشور بعد از تهران افتتاح می شود و تا سال ۱۳۷۱ به فعالیت خود ادامه می دهد. البته در دهه ۷۰ هم تنها یک موزه در شیراز تأسیس می شود که همان موزه نظامی عفیف آباد است که سال ۱۳۷۰ در باغ عفیف آباد افتتاح شد.
دهه های ۸۰ و ۹۰، دوران رونق موزه در فارس
او دهه هشتاد را آغاز دوران رونق ایجاد موزه های خصوصی ارزیابی و اضافه کرد: در دهه هشتاد، هفت موزه در استان فارس تاسیس می شود. نکته قابل توجه در این دهه رونق تاسیس موزه های خصوصی است. در واقع پیش از این دوران هیچ موزه خصوصی در استان فارس تاسیس نشده بود.
مدیر دانشنامه فارس اضافه کرد: در این دهه پنج موزه در شیراز تاسیس شد که عبارت بود از موزه آثار خانقاه احمدی (خصوصی ـ ۱۳۸۰)، موزه خاتم در خانه تاریخی سعادت (مشارکتی ـ ۱۳۸۲)، موزه تاریخ فارس در خانه تاریخی زینت الملوک (خصوصی ـ ۱۳۸۲)، موزه هنر مشکین فام در خانه تاریخی فروغ الملک (خصوصی ـ ۱۳۸۳). موزه لباس سنتی در خانه تاریخی صالحی (مشارکتی ـ ۱۳۸۴) و همچنین موزه مردم شناسی روستای دوان کازرون (خصوصی ـ ۱۳۸۴) و موزه کریشکی در لارستان (خصوصی ـ ۱۳۸۸).
کمالی سروستانی همچنین دهه نود را دارای جایگاهی ویژه به لحاظ رشد کمی موزه های خصوصی و دولتی در ایران و فارس دانست و گفت: تسهیل صدور مجوز مجموعه داری و موزه داری، توجه به آثار فرهنگی و هنری، علاقمندی سرمایه گذاران و مجموعه داران به عرضه مجموعه های ارزشمند خود اعم از اشیای تاریخی، نسخ خطی، قطعات خوشنویسی، سکه های تاریخی، آداب و رسوم و فرهنگ محلی شهرها و روستاها، موجب شتاب گرفتن ایجاد موزه در ایران و فارس شد.
موسس موزه فرهنگ فارس با بیان اینکه طی دهه ۹۰، بالغ بر ۲۹ موزه در استان فارس تاسیس شد، گفت: البته امروزه بخشی از این موزه ها به دلایل مختلف تعطیل شده و به نوعی راکد است. بطور کلی بعد از انقلاب شاهد رشدی قابل توجه به لحاظ کمیت موزه در ایران بوده ایم که در سه بخش دولتی، مشارکتی و خصوصی طبقه بندی می شود.
سهم ۶ درصدی فارس از موزه های ایران
کمالی سروستانی با بیان اینکه اکنون تعداد کل موزه های دارای کد در کشور، ۷۵۰ باب است، شمار موزه های فارس را ۴۵ باب اعلام و خاطرنشان کرد که اکنون سهم فارس ۶ درصد موزه های ایران است، سهمی که با توجه به وسعت جغرافیایی و جمعیت، نُرم محسوب می شود اما با توجه به ویژگی های تاریخی و فرهنگی این دیار، حداقل باید تا ۱۰ یا ۱۲ درصد افزایش یابد.
عضو و معاون اجرایی ایکوم ایران مهمتر از کمیت را بحث کیفیت موزه دانست و گفت: ما در استان فارس و شهر شیراز هنوز در حسرت یک موزه در خور و استاندارد که در شان داشته ها و ظرفیت های این بخش از ایران باشد، مانده ایم.
کمالی سروستانی با اشاره به اجرایی شدن طرح های با کیفیتی در زمینه توسعه موزه در شیراز گفت: به حتم اگر باغ موزه مشاهیر ایران و جهان و موزه منطقه ای فارس، بعد از سالها به نتیجه رسیده و راه اندازی شود، شاهد ارتقاء کیفی قابل توجهی در این زمینه و تحولی مطلوب خواهیم بود.
لزوم ایجاد موزه قرآن
این فعال فرهنگی، با تاکید بر اینکه، اخبار و رویدادهای فرهنگی و هنری همواره استان فارس و شهر شیراز را نسبت به دیگر نقاط ایران، برجسته و متمایز کرده است، توجه به ایجاد و توسعه فضای موزه ای را امری بسیار مهم ارزیابی و تاکید کرد که می توان با استفاده از ظرفیت های دستگاه ها و نهادها و مجموعه های مختلف، گام های مثبت و تاثیرگذاری در این مسیر برداشت.
کمالی سروستانی یکی از ابعاد توجه به کیفی سازی در توسعه موزه در شیراز و فارس را برجسته کردن مکتب شیراز در بخش های مختلف فرهنگی دانست و گفت: یکی از مهمترین عرصه ها که باید به آن پرداخت، موزه قرآن است، زیرا شیراز و فارس دارای مکتب و سبکی مشخص در قرآن نگاری است.
مطالب مرتبط:
