کاروانسرای زغالی ها که در میدان مفتح و در پای تپه مصلی قرار گرفته، در تملک دانشگاه بوعلی سینا است و در سال ۸۲ به ثبت ملی رسید. اما، بیشتر به مکانی شبیه است که فراموش شده و اثری که با وجود قرارگیری در مرکز شهر می تواند جز بهترین گزینه ها برای رونق گردشگری باشد، رو به نابودی است.
رئیس دانشگاه بوعلی سینا پیرامون اینکه کاروانسرای زغالی ها همدان به مکانی فراموش شده تبدیل شده است، می گوید: در دهه ۵۰ تصمیم گرفته شد دانشگاه بوعلی در تپه مصلی احداث شود که این نقشه بعدها تغییر پیدا می کند و ساختمان آن در جای فعلی دانشگاه بنا گذاشته می شود. در آن زمان سازمان زمین و مسکن تعدادی خانه و از جمله این کاروانسرا را تملک و تعدادی را به دانشگاه منتقل می کند.
دکتر یعقوب محمدی فر ادامه می دهد: کاروانسرا در سال ۵۶ توسط سازمان زمین و مسکن خریداری و در سال ۱۳۸۹ به نام دانشگاه بوعلی سند می خورد و تا قبل از این سال دانشگاه از تملک این بنا بی خبر بوده است.
وی با اشاره به اینکه کاوانسرا در سال ۸۲ با شماره ۵۶۹۴ ثبت ملی شده، اظهار می کند: این بنا یک اثر تاریخی است و میراث فرهنگی باید طی سالهای گذشته کارهایی برای آن انجام می داد که البته کارهای موقتی مانند برخی مرمت ها انجام شده است.
محمدی فر قدمت این بنا را اواخر دوره قاجار و اوایل پهلوی می داند و بیان می کند: حدود پنج سال پیش طرح بازسازی این کاروانسرا توسط یکی از اساتید دانشگاه بوعلی انجام و قرار شد بدنبال سرمایه گذار باشیم، اما مشکلاتی بوجود آمدند.
پرونده حقوقی معارض قانونی کاروانسرا باز است
این باستان شناس با بیان اینکه یک معارض قانونی در این محل وجود دارد و هنوز پرونده حقوقی باز است، مطرح می کند: شخصی که کارگاه نجاری در آنجا دارد ادعا می کند سرقفلی این مکان را دارد بنابراین صاحب اصلی کاروانسرا که دانشگاه بوعلی است نیز مشکلاتی دارد.
وی ادامه می دهد: اگر بخش خصوصی هم بخواهد مشارکت کند با مشکل مواجه می شود بنابراین این مشکل قانونی باید حل شود و اگر مدیریت استان روی این موضوع حساسیت دارد باید دستگاه های زیربط کمک کنند تا برطرف شود.
معارض حقوقی مانع جدی ورود بخش خصوصی به این بناست
محمدی فر توضیح داد: در این دوران در کارگروه واگذاری املاک کارهایی انجام شد و چند جلسه با سازمان برنامه بودجه استان و استانداری تشکیل شد که طبق آن قرار بود کاروانسرا واگذار شود، اما مسئله قانونی و معارض خصوصی که وجود داشت مانع از این اتفاق شد بنابراین مسئله معارض مانع جدی ورود بخش خصوصی درباره این بناست.
این مدرس دانشگاه در ادامه بیان می کند: دانشگاه بوعلی پروژه های زیادی دارد که در شرایط اقتصادی فعلی نیمه کاره باقی مانده و اینکه بتواند یک پروژه جدا برای کاروانسرا تعریف کند امکان قانونی ندارد اما اعلام آمادگی می کند که حاضر است این بنا را به بخش خصوصی بسپارد.
وی با اشاه به اینکه طرح بازسازی کاروانسرای زغالی ها مورد تأیید استان است و باید در وزارتخانه میراث فرهنگی نهایی شود، خاطرنشان می کند: دانشگاه از اینکه بنا را به صورت مشارکتی یا کامل واگذار کند استقبال می کند.
رئیس دانشگاه بوعلی سینا با اشاره به اینکه در این راستا صحبت هایی هم با سرمایه گذاری شهرداری شد اما به نتیجه نرسید، می گوید: مشکلات و حواشی این بنا را می پذیریم و امیدواریم حساسیت های ایجاد شده درباره بنا در راستای حل مسئله باشد، علاوه بر این دانشگاه آماده هرگونه همکاری با دستگاه های مرتبط برای حل مشکل این مکان است و قبلا هم اعلام کرده است.
مدیر پروژه طرح بازسازی کاروانسرای زغالی ها می گوید: حدود پنج سال قبل دانشگاه باید درباره این بنا تصمیم گیری می کرد بنابراین قرار شد طرحی را تهیه کرده و در اختیار بخش خصوصی قرار دهد. در آن زمان ابتدا بحث فروش کاروانسرا مطرح و مقرر شد کاروانسرا به دانشگاه علمی، کاربردی واگذار شود و پس از مرمت از زمین ها یا پول به دانشگاه بوعلی سینا داده شود و در اصل معاوضه ای صورت گیرد اما دوباره مطرح شد امکان فروش بنا وجود ندارد.
حضور سرمایه گذار با مشکل مواجه است
دکتر صاحب محمدیان منصور اضافه می کند: پس از آن قرار شد دانشگاه با بخش خصوصی مشارکت کند اما مسائل حقوقی به وجود آمد و از طرف دیگر مباحث اقتصادی مطرح شد و حضور سرمایه گذار با مشکلات اقتصادی مواجه شد.
وی درباره طرح تهیه شده توضیح می دهد: طرح ابتدایی مجتمع گردشگری شامل بازارچه صنایع دستی، مجموعه اقامتی و سفره خانه بود که برای بخش خصوصی جذاب باشد بنابراین یک طرح مرمت و طرح کاربردی تهیه شد و مجوزهای اولیه آن در جلسات اولیه شورای فنی گرفته شد تا پس از آن بخش خصوصی واگذار شود.
به گفته محمدیان منصور قیمت کاروانسرا در آن زمان حدود سه میلیارد تومان بود که بر اثر تغییر قیمت سالهای اخیر با قیمت های بالاتری مطرح شد و با این حساب دیگر بخش خصوصی وجود نداشت.
بنا به شخص متخصص واگذار شود
این مدرس دانشگاه بوعلی سینا در ادامه خاطرنشان می کند: دانشگاه یک نهاد آموزشی است و نمی تواند وقت و انرژی خود را پای مرمت و کارهای اقتصادی بگذارد و بهتر است که این بنا به کسی واگذار شود که در این زمینه تخصص دارد.
وی بیان می کند: سازمان برنامه و بودجه اظهار کرد با استفاده از بند قانونی، دو میلیارد تومان برای مرمت به دانشگاه می دهد و دانشگاه باید بنا را در اختیار بخش خصوصی قرار دهد اما باز هم به دلیل هزینه بالا، بخش خصوصی برای سرمایه گذاری رغبت نشان نداد.
محمدیان منصور به مشکلات حقوقی بنا اشاره و اضافه می کند: این شخص حدود ۳۰ سال است که حق کسب و پیشه در این مکان دارد و باید راضی شود، از طرف دیگر این پیچیدگی ها باعث می شود بنا روز به روز مخروبه تر شده و معظلاتی مانند بحث معتادان و ایجاد فضای نا امن در وسط شهر مطرح شود.
بهترین کار فروختن بناست
به عقیده عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا، بهترین پیشنهاد برای بناهای این چنینی فروختن آن است و از آنجا که ماکیت آن کاملا آزاد است هیچ مشکلی متوجه خریدار نیست و تنها فرقش با بناهای دیگر این است که بدلیل قرار گرفتن در فهرست آثار ملی تغییرات و تعمیرات باید زیر نظر میراث فرهنگی انجام شود.
وی در ادامه با اشاره به اینکه در حال حاضر دستگاه های دولتی بناهای زیادی در اختیار دارند که نه می توانند کاری با آنها بکنند و نه می توانند آنها را بفروشند، یادآور می شود: این دستگاه ها انگیزه بهره برداری اقتصادی از این بناها ندارند چون توجیهی برای این کار ندارد بنابراین باید در اختیار فضاهایی مانند بازار و سفره خانه قرار بگیرند که توجیه اقتصادی داشته باشد.
به قوانین محکمی برای حفظ آثار تاریخی نیاز داریم
محمدیان منصور مطرح می کند: میراث فرهنگی بناهای تاریخی را ثبت ملی کرده و آنها را حفظ می کند اما این به تنهایی کافی نیست، در این رابطه به قوانین محکمی نیاز داریم که در راستای رونق بناهای این چنینی باشد. بنابراین صرف نگهداشت آنها کاری نمی کند چراکه رونق اقتصادی ندارند و روز به روز تخریب می شوند.گام بعد از ثبت باید ادارات و شهرداری ملزم به خرید اینها با قیمت های خوب باشند و بعد در اختیار بخش خصوصی بگذارند و بنابراین باید قوانینی بر اینها حاکم شود که توجیه اقتصادی و جذابیت سرمایه ذاری پیدا کنند و تا وقتی این اتفاق نیفتد با صرف ثبت هیچ کار مثبتی صورت نمی گیرد.
میراث فرهنگی با ثبت ملی حق مالک را سلب می کند
وی با اشاره به اینکه اینگونه قوانین در تمام کشورها وجود دارد و کشور ما نیز باید بعد از سالها تأخیر در این راستا گام بردارد، می گوید: بناهایی که دارای ارزش تاریخی هستند و جز هویت ما محسوب می شوند باید نگهداری شوند. میراث فرهنگی این بناها را ثبت می کند اما با ادامه مسیر کاری ندارد بنابراین حق زیادی را از مالک سلب می کند.
مدیر پروژه طرح بازسازی کاروانسرای زغالی ها مطرح می کند: طبق روش احقاق حقوق مالکان به جای حقی که از مالک گرفته شده چیز دیگری مانند مشوق های اقتصادی و یا امتیازات و حقوقی باید در اختیارش گذاشته شود که ملک ارزش سرمایه گذاری پیدا کند و مالک هم متضرر نشود.
محمدیان منصور اضافه می کند: اما وقتی به بناها کاربری می دهند که درآمدزا نیست مالک بنا را تخریب یا رها می کند. این مباحث بدلیل آشنایی کمتر یا نداشتن انگیزه مدیران کلان شهری در طرح های جامع ورود نکرده اما بهرحال با تأخیر از دنیا باید انجام گیرد وگرنه بافت تاریخی از بین خواهد رفت.
اعتباری که به بناها تعلق می گیرد کافی نیست
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان می گوید: تعداد بناها و آثار واجد ارزش تاریخی در استان بسیار زیاد است و متأسفانه اعتباری که به بناها تزریق می شود کافی نیست.
سیده مریم مختاری موسوی ادامه می دهد: در اداره میراث فرهنگی در ابتدای هر سال مالی اولویت مربوط به آثاری است که در مالکیت میراث است، پس از آن اولویت با اماکنی است که شرایط اضطراری و پرخطر دارند و در مرحله آخر اولویت با است آثاری که مالکیت غیر از میراث فرهنگی دارند.
وی تصریح می کند: در مورد بناهایی که مالکیت آنها با میراث فرهنگی نیست ابتدا جلسات و مذاکراتی را با مالکین داریم و از آنها می خواهیم در مرمت مشارکت کنند، این راستا تفاهم نامه مشارکت با مالکین بخش خصوصی تنظیم و پس از انعقاد به وزارتخانه ارسال شده و به نام آنها تخصیص اعتبار داده می شود.
مختاری موسوی با بیان اینکه این اعتبار چشمگیر نیست اما میراث می تواند کارهای اضطراری را با آن انجام دهد، بیان می کند: از دانشگاه بوعلی دعوت می کنیم در جلسات ما حضور پیدا کنند و این تفاهم نامه را منعقد کند تا میراث فرهنگی جدا از کسب اعتبارات استانی برای این بنا از این بند نیز استفاده کند.
قسمت زیادی از کاروانسرای زغالی ها را از دست داده ایم
وی با اشاره به اینکه متأسفانه قسمت زیادی از کاروانسرای زغالی ها را از دست داده ایم، یادآور می شود: این بنا با توجه به مستندات موجود نیاز به بازسازی دارد همچنین قسمت های قدیمی آن به مرمت نیاز دارد و دانشگاه باید مشارکت کرده و بصورت فصل به فصل و با برنامه ریزی کار کند.
به گفته معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان وقتی اثری وارد فهرست آثار ملی کشور می شود مشمول قوانینی است، از طرفی چنین آثاری ارزش ملی دارند و وقتی اثری ثبت اثر ملی می شود باید بحث کلان را ببینیم و اگر دچار آسیب شد ورود پیدا کنیم.
دست یاری به سوی دانشگاه بوعلی دراز می کنیم
مختاری موسوی با اشاره به اینکه دست یاری به سوی دانشگاه بوعلی دراز می کنیم که درباره کاروانسرای زغالی ها ورود پیدا کند، افزود: میراث فرهنگی همدان سال ۹۸ قرادادی برای مرمت بخش قدیمی و پاکسازی آوارهایی که در این بنا بوجود آمده بود با رقم ریالی ۱۰۰ میلیون تومان منعقد کرد و این اقدامات را انجام داد.
مطالب مرتبط:
