مجموعه میراث جهانی تخت جمشید درصدد تدارک و تدوین سلسله فیلم های پژوهشی برآمده که سیر خط و زبان فارسی در کتیبه های تخت جمشید را به نمایش بگذارد. این مجموعه با تهیه کنندگی و کارگردانی هرمز امامی و با مدیریت حمید فدایی تهیه و تدوین می شود.
بدون تردید، کاخ تچر یکی از مهمترین بناهای موجود در پارسه و تخت جمشید است. این کاخ علاوه بر یافته ها و آثار باستان شناسی و منظر باستان شناسی، از دو منظر دیگر حائز اهمیت است. از این کاخ مانند نقش رستم تحت عنوان موزه کتیبه ها یاد می شود. در کاخ تچر سیر تطور زبان فارسی را شاهد هستیم همچنین تحول و تطور خط ایرانی را می بینیم.
مجتبی درودی (متخصص زبان های باستانی) با اشاره به تعاریفی که درخصوص زبان فارسی وجود دارد، عنوان کرد: گفته می شود که زبان فارسی امروزی، دنباله فارسی میانه است که آن خود دنباله فارسی باستان است. فارسی باستان تنها یکی از زبان های ایرانی باستان است که روزگاری در سرزمین فارس کنونی رواج داشت. در کاخ تچر فارسی باستان را در کتیبه های میخی هخامنشی که از داریوش اول، خشایارشاه و اردشیر به جای مانده، می بینیم.
او ادامه داد: علاوه برکتیبه های شاهان هخامنشی در کاخ تچر به فارسی میانه و پهلوی، کتیبه ای را داریم که به روزگار شاپور دوم ساسانی است. بنابراین میتوان گفت این کتیبه های پهلوی بعد از میخی می توانند تطور خط و البته زبان فارسی را برای ما به تصویر بکشد.
در کاخ تچر به جزکتیبه های دوران باستان حدود ۷۰ کتیبه وجود دارد، درودی با اشاره به این مهم افزود: از مهمترین این کتیبه ها میتوان به دوکتیبه مربوط به عضدوالدوله دیلمی اشاره کرد که به خط کوفی است. این خط در روزگار قرن سوم و چهارم هجری رایج بود. این کتیبه در کنارکتیبه های شاپور سکانشاه و سلوک داور دیده می شود. گفته می شود عضدوالدوله علاقه زیادی به فرهنگ و نیاکان باستانی داشت بطوریکه به روزگار ساسانی هم بسیار اهمیت می داد. جالب اینجاست که از او مدال هایی وجود دارد که همانند شاهان ساسانی بر تخت نشسته و تاجگذاری کرده و آنگاه تصویر او ترسیم شده است.
این متخصص زبانهای باستانی تصریح کرد: یکی از مهم ترین کتیبه ها که مربوط به سال ۳۴۴ ه. ق است به زمانی بازمی گردد که عضدوالدوله سپاه خراسان را شکست داده و ابن ماکان را اسیر کرد. این نوشته یادبودی از پیروزی عضدوالدوله است. کتیبه دوم که از عضدوالدوله به یادگار مانده با خط کوفی ایرانی نوشته شده که گفته می شود نیای خط نسخ است که بعدها در خوشنویسی ایرانی ظاهر می شود. بنابر این متن، عضدوالدوله از دو نفر خواسته که بیایند و در کاخ تچر و کتیبه های باستانی را بخوانند. احتمال می دهیم کتیبه های پهلوی دوران شاپور دوم را خوانده باشند. این نکته مهم است که تا قرن سوم و چهارم ه. ق افرادی بودند که به خط پهلوی کتیبه ای و فارسی میانه آشنایی داشتند.
به گفته درودی کتیبه کوفی دیگری که در کاخ تچر وجود دارد به بهاءالدوله فرزند عضدوالدوله تعلق دارد که مربوط به سال ۳۹۲ ه. ق است. این کتیبه نیز نشان از رواج خط کوفی در آن دوران دارد البته فرد دیگری در سال ۱۹۲۷ نام خود را به لاتین روی این کتیبه به یادگار گذاشته. نکته مهم آن است که جهانگردان، تجار، افرادی که مسئولیت نظامی و سیاسی کشورهای دیگر را داشتند، در روزگاران مختلفی که به تخت جمشد آمده اند یادبودها و نشان هایی را از خود به جای گذاشته اند که امروزه جنبه تاریخی پیدا کرده است.
او با اشاره به آنکه می دانیم که خاندان تیموریان به هنر علاقمند بوده اند درخصوص هنر خوشنویسی و تطور آن گفت: خوشنویسی در آن دوران رواج زیادی داشته چنانکه به نوشتن و ثبت و ضبط شاهنامه اهمیت زیادی داده می شد. از این رو در کاخ تچر از ابراهیم سلطان بن شاهرخ تیموری چهار کتیبه می بینیم که به خط خود اوست.کتیبه ها محتوای عرفانی دارند و از اشعار سعدی هستند و تطور خط خوشنویسی فارسی در این کتیبه ها قابل تشخیص است.
مطالب مرتبط:
