ششمین وبینار از سلسله نشست های علمی زیبایی شناسی قیام امام حسین(ع) با عنوان بنیاد فرهنگ عاشورا در نمایش ایرانی به همت دانشکده هنر دانشگاه سوره، با ارائه و سخنرانی محمدرضا آزاد بصورت مجازی در سامانه سیباد دانشگاه سوره برگزار شد.
در ابتدای جلسه، محمدرضا آزاد سخنان خود را با طرح یک فرضیه آغاز کرد و گفت:عاشورا بخش بنیادینی از فرهنگ و هنر ایران را شکل داده و شناخت ظرفیت دراماتیک و بهره بردن از آن سرمایه عظیمی را در برابر ما قرار خواهد داد.
وی افزود: ما باید با فرهنگ زندگی کنیم تا آن فرهنگ به یک فرهنگ رسمی تبدیل شود. فرهنگ رسمی؛ حیات و زندگی واقعی، حقیقی و معمولی یک پدیده با مردم زمانه خود در بطن زندگی واقعی آنها جای گرفته است. همچنین، امتزاج به معنای زندگی و قرار گرفتن در فرهنگ رسمی است. یعنی فرهنگ رسمی یک اکوسیستم را تشکیل داده است.
آزاد در خصوص روند تبدیل واقعه عاشورا، به فرهنگ رسمی در ایران اظهار کرد: واقعه عاشوراو قیام امام حسین (ع) در اصل بروز یک واقعه دینی با پیشامدها و پیامدهای مختلفی بوده که با گذران زمان در فرهنگ اسلامی تجلی پیدا کرده و اکنون به فرهنگ رسمی ایرانی تبدیل شده است.
ویژگی پیوستگی فرهنگی در ایران، انطباق اقلیمی، انطباق خلق و خو و روحیه انسانی از جهت خون خواهی امام حسین (ع) و حق طلبی و خانواده دوستی، شرایط سیاسی و ساختار حکومتی، پیشینه و ریشه های اسطوره ای و زمینه های ادبی و آیینی از دلایل این امتزاج ملی قدرتمند است.
آزاد با بیان اینکه امتزاج این فرهنگ با فرهنگ ایرانی دارای زمینه هایی است، گفت: اسطوره ها چون خیر و شر، جنگ اهورا و اهریمن و بلاگردون و آیین های باستانی مانند کین سیاوش، سوگ شروین و مصائب میترا و همین طور زمینه های ادبی همچون شاهنامه، که ابرمتنی است که تمام اسطوره های ایرانی در یک کتاب جمع آوری شده است؛ شاهنامه آیین قدیمی ما را به یک بیان ساده آورد و به نوعی اسلامیزه شد که اوستا و حمله حیدری از مهمترین زمینه های امتزاج فرهنگ عاشورایی با فرهنگ ایرانی می باشد.
این مدرس در رابطه با زمینه های هنری فراگیری این فرهنگ اذعان کرد: نقالی، مناقب خوانی، فضایل خوانی، نقاشی های روایت دار دیواری، پرده خوانی که هنوز هم اشعار شاهنامه در آن وجود دارد، شعر و داستان و آواز موسیقی و… از مواردی بودند که فرهنگ عاشورایی را به فرهنگ رسمی و ملی تبدیل کردند.
وی اضافه کرد: روایت گری و نقاشی به پرده خوانی تبدیل شد و سپس پرده خوانی عاشورایی حاصل شد و به ترویج فرهنگ عاشورایی منجر و در حقیقت عوامانه شد. فرهنگ عاشورایی و شعر تأثیرگذاری دوسویه داشته به گونه ای که شعر به فرهنگ عاشورایی کمک کرده و فرهنگ عاشورایی به شعر. این فرهنگ به نحوی در دستگاه موسیقایی ایران مؤثر بوده که میتوان گفت اگر فرهنگ عاشورایی نبود شاید دستگاه موسیقی ایران نابود می شد و فرهنگ عاشورایی مانند مجرایی بود برای حفظ جریان آواز و موسیقی ما.
در تعامل رفت و برگشتی این فرهنگ با هنر و ارتقا بخشی آن در ایران شاهد گونه های متفاوت هنری بوده ایم که تحت تأثیر فرمی با محتوای فرهنگ عاشوراقرار گرفته و امروزه به نوعی هویت مستقلی به هنر ایران داده است.
وی به تأثیر فرهنگ عاشورایی بر جریان تئاتر جدید ایران و تغییر و تحولات آن اشاره کرد و گفت: جدای از نمایش های سنتی که تحت تأثیر فرهنگ عاشورایی شکل گرفته مانند تعزیه، پرده خوانی، نقالی و… در جریان تئاترهای مدرن هم شاهد بروز مستقیم و غیرمستقیم در راستا و در جهت دیگر فرهنگ عاشورایی هستیم.
محمدرضا آزاد در پایان عنوان کرد: مبنای هنر عاشورا، همین تکرار است. واقعه عاشورا، بوسیله صورت های مختلف هنری تکرار می شود و تمام این امور زمینه ای برای انتقال فرهنگ عاشورایی است. همچنین، ظرفیت انطباق فرهنگ ایرانی و فرهنگ عاشورایی؛ انفجار اطلاعاتی را برای تمام هنرمندان دارد. همواره این فرهنگ در خدمت ما بوده و به خلق آثار هنری تعالی می بخشد که ما می توانیم از این ظرفیت بهره مند شویم.
مطالب مرتبط:
