تاریخچه میوه قهوه یک سفر ماجراجویانه است به گذشته دانه‌هایی که امروزه بیش از هر زمان دیگری از داشتن‌شان لذت می‌بریم. گذشته قهوه سرشار از وقایع و اتفاقات، فرارگاه مرگبار، فتنه‌های بین‌المللی، ممنوعیت‌ها، ضرب‌وشتم‌ها، قهرمانی‌ها، عاشقانه‌های طاقت‌فرسا و ترس‌ها و لذت‌ها بوده است.
باید از تمام افرادی که برای تهیه قهوه زحمت کشیدند به خصوص از قهرمانان ستایش‌نشده که باعث پیشبرد و گسترش قهوه و گونه‌های مختلف آن در سراسر جهان شدند تشکر کرد؛ چراکه تلاش تمام آن‌ها در نهایت برای یک فنجان قهوه دل‌پذیر بوده است. همچنین باید از تمام کشاورزان قهوه در سراسر جهان که با دقت گیلاس‌های قهوه را پرورش داده و این هدایا را برای ما به ارمغان آوردند تشکر کرد.
همچنین از برشته‌کاران ماهری که پرشور و شعف این دانه‌ها را برشته می‌کنند و باریستاها در سراسر جهان که فنجانی فوق‌العاده از قهوه که ما از صمیم قلب‌مان از آن لذت می‌بریم را تهیه می‌کنند، نیز تشکر می‌کنیم.
تاریخچه قهوه، جغرافیایی به وسعت جزایر دوردست و گرمسیری تا مراکز تجارت بین‌الملل دارد و باید گفت که قهوه صرفا یک نوشیدنی نیست، بلکه یک جادوی خالص است که در روح‌مان نفوذ می‌کند.
نقطه آغازین مسیر پیدایش قهوه
کشف میوه قهوه توسط کالدی، چوپان اهل اتیوپی در سال ۸۵۰ میلادی در نزدیکی بوته‌ای گل، زمانی که با گله‌اش به چرا رفته بود، آغاز شد. بزهای کالدی، گیلاس‌های قرمز قهوه را جویدند و صداهای عجیب و غریبی سر دادند و داستان به اینجا ختم نشد. کالدی که چنین اتفاقات عجیبی را دیده بود کنجکاونه به دانه‌های قهوه نزدیک شد و تعدادی از آن‌ها را امتحان کرد. احساس سرخوشی عجیبی کالدی را فرا گرفت و اینجا درست نقطه آغازین مسیر پیدایش قهوه بود.
کالدی سرخوش و هیجان‌زده به همراه بزهایش به نزدیک‌ترین صومعه رفت تا همه را از این میوه معجزه‌آسا خبردار کند. راهب اعظم پس از شنیدن صحبت‌های کالدی روی خوشی به او نشان نداد، دانه‌ها را به عنوان یک محصول شیطانی محکوم کرد و به سرعت آن‌ها را به درون آتش پرتاب کرد.
زمان زیادی نگذشت که بوی قهوه تازه برشته شده سالن‌های صومعه را فرا گرفت و توجه راهبان را به خود جلب کرد. شب هنگام زمانی که راهب اعظم به خواب رفته بود یک راهب جوان سرکش، دانه‌های خنک شده را از گودال آتش خارج و آن‌ها را با آب مخلوط کرد که نتیجه آن نوشیدنی، بیدار نگه‌داشتن راهبان در تمام شب بود. به همین دلیل آن‌ها خداوند را سپاس گفته و آن را یک مکاشفه مقدس دانستند. به همین جهت شاید بتوان راهب جوان را با ابتکارش جهت دم‌آوری قهوه، اولین باریستا جهان نامید.
در نقطه دیگری از اتیوپی میوه‌های خوش‌بو و انرژی‌زا قهوه توجه قبیه گالا را به خود جلب کرد. آن‌ها گیلاس قهوه را با مقداری کره آب شده مخلوط کرده و یک نوشیدنی قوی تهیه می‌کردند که جنگ‌جویان از آن به عنوان میان‌وعده جدید و انرژی‌زا پیش از نبرد استفاده می‌کردند. در ادامه تاثیرات قهوه می‌توان به ارائه اولین خواص دارویی قهوه نیز اشاره کرد که در سال ۱۰۰۰ میلادی توسط ابن‌سینا پزشک و فیلسوف ایرانی انجام شد.
در سال۱۱۰۰ میلادی، بازرگانان سرمایه‌گذار عرب با قهوه ایتوپی به وطن خود بازگشتند. برای اولین بار این گیاه را در مزارع خود کشت کرده و با جوشاندن دانه آن در آب، یک نوشیدنی لذت‌بخش و محرک ایجاد کرده و آن را qahwa (چیزی که از خواب جلوگیری می‌کند) نامیدند.
اتفاقا qahwa از کلماتی است که اعراب جهت نام‌گذاری نوشیدنی‌های الکلی نیز از آن استفاده می‌کردند؛ این در حالی بود که قرآن مصرف این نوشیدنی‌ها را ممنوع اعلام کرده بود و مسلمانان شیفته قهوه، استدلال آوردند که قهوه دم‌آوری شده در واقع یک نیروی محرک قوی جهت بیدار ماندن برای انجام مناسبات مذهبی شبانه است.
نخستین قهوه‌خانه در مکه
در سال ۱۴۵۴ میلادی، مفتی عدن در سفرش به حومه اتیوپی شهروندان خود را در حال نوشیدن قهوه می‌بیند، قهوه را می‌نوشد و در عین ناباوری پس از مدت زمان کوتاهی تمام امراض ناشناخته‌اش از بین می‌رود. پس از آن این ماده گران‌بها مورد تایید او قرار می‌گیرد و به گسترس محبوبیت قهوه در شهر مکه کمک می‌کند. سپس اولین قهوه‌خانه‌ها با نام kahveh kanes در این منطقه تاسیس می‌شود که جهت برگزاری جلسات مختلف مورد استفاده قرار می‌گرفت.
در سال ۱۵۱۱ میلادی، پس از گذشت ۵۰ سال از محبوبیت قهوه‌خانه‌ها در مکه، فرماندار عربستان نوشیدن قهوه را ممنوع اعلام می‌کند. دلیل این ممنوعیت تاثیرات قهوه در افزایش بحث و گفت‌وگوهای پرانرژی افراد و در نهایت احتمال مخالفت با حکومت وی بود.
به همین دلیل تمام قهوه‌خانه‌ها در مکه و قسطنطینه تعطیل شد که در پی آن شورش‌هایی آغاز شد. ناآرامی‌ها گسترش یافت و دقیقا زمانی که به نظر می‌رسید یک انقلاب با عطر و بوی قهوه در حال آغاز است، سلطان قاهره پیامی مبنی بر مقدس بودن قهوه فرستاد و فرماندار را اعدام کرد. جنجال به‌پا شده با اعدام فرماندار پایان یافت و در مقابل، محبوبیت قهوه به عنوان نوشیدنی موثر در جهان اسلام بیش از پیش تحکیم یافت.
وضع قوانینی برای انحصار تولید قهوه میان مسلمانان
در حالی که در اوایل قرن ۱۶ میلادی، مردم عربستان و مسلمانان آفریقا از انحصار تولید قهوه خوشحال بودند، قوانینی را جهت انحصاری بودن قهوه وضع کردند که به واسطه آن صادرات دانه‌های بارور ممنوع اعلام شد. در واقع آن‌ها قبل از صادرات، دانه‌های قهوه را می‌جوشاندند و با ریختن پوسته غیربارور، از قاچاق آن با عنوان کالای گران‌بها جلوگیری می‌کردند.
در همان سال‌ها بود که بابابودان هندی، پس از انجام اعمال زیارت در مکه موفق شد چند دانه قهوه بارور را پنهان کرده و از شهر خارج کند. او پس از بازگشت به هند طور مخفیانه دانه را پرورش می‌دهد و از این دانه‌های سفر کرده به هند تا به امروز قهوه تولید می‌کند.
منبع:
کیانی، اسماعیل؛ ۱۳۹۸؛ کتاب یک فنجان اسپرسو؛ انتشارات ترانه مشهد
مطالب مرتبط:
