عباس مهدوی، فعال گردشگری در نقد مدل برنامه ریزی ایران برای حضور در اکسپو دبی نگاهی داشته به کارنامه سالن های ایران در اکسپوها و نمایشگاه های جهانی در گذشته و تاکید کرد که «سنتی و با مدلی همیشگی به اکسپو دبی نرویم. این نمایشگاه شش ماهه جایی برای حضور چند هتل و آژانس، کافه و رستوران و پذیرایی با گز و پولکی نیست.»
او در یادداشتی پیرامون تکرار اشتباه تاریخی ایران در اکسپو دبی نوشت: «اکسپو دبی مهمترین رویداد هم زمان با آغاز فعالیت وزیر جدید میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است. در حقیقت، جام جهانی صنعت گردشگری که مورد توجه همه کشورهای دنیا است. رویدادی که هر پنج سال یکبار برگزار می شود و با توجه به دوره زمانی شش ماهه برگزاری، مورد اقبال فعالان صنعت گردشگری قرار می گیرد. امسال دبی از مهر تا اسفند میزبان این رویداد جهانی است و تدارک گسترده ای برای میزبانی شایسته دیده است. بهره گیری مطلوب از اکسپو دبی مهمترین دستور کار عزت الله ضرغامی در روزهای نخست فعالیتش می تواند باشد؛ حضوری که نیازمند برنامه ریزی دقیق و توأم با شناخت از این بازار جهانی است.
جایی برای ایده های خلاقانه
نمایشگاه جهانی که به اختصار اکسپو نامیده می شود، نمایشگاهی معتبر و شناخته شده است که برای نخستین بار در سال ۱۸۴۴ در پاریس متولد شد. بدلیل جایگاهی که اکسپو در میان کشورها کسب کرد، آن را بعد از جام جهانی فوتبال و المپیک به عنوان سومین رویداد مهم بین المللی دنیا و المپیک ملل می نامند. آخرین نمایشگاه در سال ۲۰۱۷ در شهر آستانه قزاقستان برگزار شد و حالا بعد پنج سال این رویداد در دبی رقم می خورد.
اکسپو هر پنج سال یکبار برپا می شود و به مدت شش ماه میزبان گردشگران علاقمند بسیاری است. در این نمایشگاه جدیدترین دستاوردها، خلاقیت ها و اختراعات بشری کشورهای شرکت کننده به نمایش درمی آیند. اکسپو دبی به مدت شش ماه از نهم مهر ۱۴۰۰ تا یازدهم فرودین ۱۴۰۱ میزبان کشورهای جهان است؛ رویدادی که قرار بود سال گذشته برگزار شود، اما بدلیل شیوع کرونا به امسال موکول شد.
پیرامون تکرار اشتباه تاریخی ایران در اکسپو دبی اشاره شد که اکسپو ۲۰۲۰ دبی ۱۸۰ کشور و میلیون ها علاقمند را دور هم جمع خواهد کرد. در اکسپو دبی مساحت پاویون ایران ۲۰۱۴ متر است که در همسایگی فرانسه و شیلی واقع شده است.
موضوع و تم اصلی اکسپو ۲۰۲۰ دبی «ارتباط ذهن ها، خلق آینده» انتخاب شده و رشد و مطرح شدن ایده های خلاقانه را دنبال می کند. یکی از نکات جالب توجه که بیانگر اهمیت اکسپوهای جهانی است، معرفی خلاقیت ها، ایده ها، اختراعات و سازه های مشهور و مهم بشری است. برج ایفل، اولین ماشین تایپ، تلویزیون و حتی سس کچاب هانز اولین بار در این نمایشگاه ها به جهانیان معرفی شدند.
تحقق پتانسل ها و استعدادهای بالقوه افراد و جوامع برای شکل دهی آینده، پویایی هوشمندانه تر و سازنده تر افراد و پایداری با رویکرد بهره برداری درست از منابع انرژی و آب از جمله موضوعات فرعی اکسپو دبی محسوب می شوند که در کنار سرگرمی، نمایشگاه های هنری، باغ ها و فضای سبز، رستوران ها و کافه های متعدد مورد توجه قرار گرفته است.
جایی برای روایت و قصه سرایی
مدل حضور فعالان گردشگری بویژه استان ها در چنین رویدادهایی مشابه نمایشگاه کتاب تهران است که غرفه داران تنها به چینش کتاب ها و مراجعه خریداران بسنده می کنند، درحالیکه رویداد نمایشگاهی گردشگری محل عرضه محصول نیست و نیازمند جریان سازی و اقناع مراجعه کننده است. آنچه در رویداد نمایشگاهی گردشگری باید اساس کار قرار گیرد، درگیر کردن حس مشارکت و شعف در آگاهی مراجعه کنندگان برای دانستن بیشتر از ایران است.
متاسفانه، در برنامه ریزی های شرکت مادر تخصصی توسعه ایرانگردی و جهانگردی در وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی که عهده دار برگزاری اکسپو دبی است، شاهد تکرار اشتباه های گذشته هستیم.
اکسپو دبی نمایشگاه نیست، بلکه رویدادی برای ایجاد دلربایی است. جایی برای روایت و قصه سرایی از داشته های متنوع ایران است. این قصه گویی نیازمند برنامه ریزی و شناخت از گردشگران این رویداد است، مثلا در حوزه غذا که برتری ایران در اکسپو محسوب می شود تنها ارائه غذاها همچون منو یک رستوران توجهی را برنمی انگیزد. غذا برتری است که می تواند برگ برنده ایران در میان کشورهای پرقدرت اکسپو باشد. غذاهای خلاقانه ایرانی که تعدادشان کم نیست می تواند روزهای شلوغی برای پاویون ایران رقم زند.
آنچه مهم است روایت شکل گیری این غذا و فرهنگی است که منجر به شکل گیری آن شده است. تصور کنید استان گیلان که استان خلاق غذا در ابعاد جهانی است با این تنوع که در دنیا کم نظیر است، در اکسپو دبی حضور یابد. تمدن غذایی گیلان اگر به درستی و همراه با معرفی آیین ها و رسوم مردمان شمالی در هنگام صرف غذا روایت شود، دل و دیده گردشگران را خواهد برد.
تعریف بسته های سفر
موضوع مهم دیگری که در این رویداد باید مورد توجه قرار گیرد، تعریف بسته های سفر به ایران است. در صنعت گردشگری دوران ارائه تک محصول گردشگری به سر آمده و دعوت برای سفر تمام اجزای آن را در برمی گیرد. نمی توان از گردشگری درمان در رویداد اکسپو سخن گفت و به حمل و نقل، اقامت، سرگرمی، خرید، تفریح، گشتهای فرهنگی و تاریخی و دوران نقاهت بی توجه بود. آنچه گردشگر در رویدادی همچون اکسپو به آن نیازمند است، اعتماد و اطمینان از تمام مراحل حضور در ایران است. بنابراین روایت بسته های سفر از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
اولویت ایران در اکسپو باید کشورهای همسایه و کشورهایی باشد که زمینه حضورشان در ایران با موانع کمتری روبرو است. بنابراین با نسخه واحد نمی توان به سراغ هم این کشورها رفت. باید برای ذائقه و علاقه مردمان کشورهای همسایه برنامه داشت، کشورهایی که همواره در دیپلماسی گردشگری از آن غافل بوده ایم. نکته مهم دیگر اکسپو دسته بندی و تعریف برنامه برای گونه های مختلف گردشگری است. رویکردی که کشورهایی نظیر ترکیه سال هاست مورد توجه قرارداده اند.
بازاریابی و تبلیغات در اکسپو باید شامل همه گونه های گردشگری باشد و حتی برای کودکان که نقش مهمی در سفرها ایفا می کنند، جذابیت هایی را تعریف کرد.
سالهاست که تبلیغ گردشگری ایران در نمایشگاه ها به جاذبه هایی نظیر آثار تاریخی شاخص و شهرهای خاص ختم می شود. این درحالی است که بازدید از این آثار تنها بخشی از ساعات حضور یک گردشگر است و بخش اصلی یک سفر، تعریف لذت ها و تفریحاتی است که متاسفانه در معرفی های ایران جایگاهی ندارد.
اکسپو خلاقیت و نوآوری می خواهد
خوشبختانه، در عرصه ثبت آثار جهانی و دریافت اصالت صنایع دستی دست ایران پر است. این شناسنامه جهانی باید در اکسپو به کار گرفته شود. صنایع دستی دارای مهر اصالت یونسکو بدلیل شاخصه های بومی و فرهنگی می تواند برای بازدیدکنندگان اکسپو تاثیرگذارتر باشد.
برخی جاذبه های ایران نظیر راه آهن سراسری که به ثبت جهانی نیز رسیده و اقلیم های متفاوت ایران را در برمی گیرد، از جمله داشته هایی است که بدلیل چندملیتی بودن در ساخت و نقشی که در جنگ جهانی دوم ایفا کرد، می تواند برای بسیاری از گردشگران جذاب باشد.
راه آهن سراسری ایران هیچگاه در تبلیغات و بازاریابی ها مورد لحاظ قرار نگرفته است. حضور پررنگ کشورهایی نظیر آلمان، دانمارک و ایتالیا و … در ساخت راه آهن ایران می تواند زمینه سفر بسیاری از علاقمندان این کشورها را فراهم کند. حتی روس ها که تمایلی برای سفر به ایران ندارند، اگر به این آگاهی و شناخت برسند که راه آهن ایران و لجستیک انجام شده در این مسیر عامل پیروزی و مقاومتشان در مقابل نازی ها بوده است بی گمان راهی ایران خواهند شد. بنابراین تعریف تورهای گردشگری راه آهن یک انتخاب خلاقانه نسبت به سایر کشورهای فاقد این میراث صنعتی خواهد بود.
متاسفانه، استان های کشور برای حضور در رویدادی نظیر اکسپو از شناخت لازم برخوردار نیستند و همواره در قالبی سنتی و نمایشگاهی در رویدادهای فراملی حضور یافته اند. در ارائه استان ها شاهد تاکید بر مؤلفه هایی هستیم که درعمل نمود عینی ندارند و با واقعیت های گردشگری فرسنگ ها فاصله دارند. در یکی از نمایشگاه های اروپایی یکی از استان ها، محیط زیست و پرندگانش را یکی از محورهای معرفی خود قرار داده بود، این درحالی بود که محیط زیست آن استان امکان تعریف تورهای پرنده نگری را منتفی اعلام کرده بود.
اکسپو رویدادی بر بستر واقعیت های دستیافتنی است که امکان بازدید و سفر دارند و نه داشته هایی که نمی توان از آنها دیدن کرد.
برخی جاذبه ها برتری ایران نسبت به سایر رقبا محسوب می شوند. جاذبه هایی که متاسفانه نگاه پیش پا افتاده به آنها را شاهد بوده ایم و در بازاریابی و تبلیغات از آنها غافل مانده ایم. بستنی و فالوده ایرانی، چای و قهوه ایرانی و شیرینی های متنوع ایرانی از جمله این موارد است که خود به تنهایی می توانند توجه بازدیدکنندگان اکسپو را به خود جلب کنند. این داشته ها حاشیه ای برای پذیرایی نیست، بلکه فرصتی برای سفر گردشگران است.
گردشگری چای برای بسیاری از گردشگران جذاب است و این امکان در شهرهای شمالی بویژه لاهیجان و در شهرهای جنوبی در زمینه قهوه فراهم است.
بستنی یکی از محورهای سفر گردشگران به ایتالیاست که در کنار دیدن آثار تاریخی، طرفدران بسیاری دارد. این درحالی است که بستنی سنتی ایرانی به مراتب خوشمزه تر از همتای ایتالیایی خود است و طرفداران جهانی بسیاری دارد. تصور کنید بستنی”گله برغان” که فقط در دکان بستنی “گل و بلبل عمو مجید گلدار” سرو می شود و دومی ندارد در اکسپو حضور یابد. عمو مجید خالق اولین بستنی ثبت شده ملی است که همه کارهای تولید این بستنی را با دست انجام می دهد. در مغازه “گل و بلبل” خبری از ماشین بستنی سازی نیست و همه چیز رنگ و بوی گذشته را دارد؛ به همین خاطر است که بستنی “گَلِه برغان” در آن سوی مرزها هم طرفدارانی دارد و جهانی شده است.
گردشگران از هر کجای ایران و جهان پرسان پرسان تا مغازه کوچکش در روستای برغان می آیند و یک کاسه از بستنی مخصوصش را نوش جان می کنند. این یعنی برتری بی همتای ایران در اکسپو که بر خلاقیت ها تاکید دارد و می تواند توجه گردشگران را به خود جلب کند.
گردشگری رویداد محور دیگر موضوعی است که همواره از آن غافل بوده ایم. ارمنی ها در جشن آب و ترک ها در قونیه با محوریت رویداد، توانسته اند توجه بسیاری از گردشگران کشورهای همسایه را به خود جلب کنند. این رویدادها بهانه ای است برای حضور چندروزه گردشگران. ما هم در ایران چنین رویدادهای جذابی نظیر گلاب گیری کاشان داریم که در تعریف بسته ای مجزا می تواند محور تبلیغ در اکسپو باشد، سفری با محوریت باغ های گل محمدی تا گلاب گیری.
در مجموع، در اکسپو ۲۰۲۲ دبی برای هر سلیقه و ذائقه ای چیزی وجود دارد، از کشف نوآوری ها و ابتکارات گرفته تا پتانسیل های آینده برای استفاده از انرژی های پایدار و تجربه غذاها و موسیقی ملل مختلف دنیا در این رویداد عرضه می شوند. با توجه به محوریت خلاقیت و توجه به انرژی های پایدار در حوزه گردشگری باید با این رویکرد به دبی رفت.
حضور چند هتل و آژانس، ایجاد کافه و رستوران، اجرای موسیقی محلی و سنتی، پذیرایی با گز و پولکی، غرفه های صنایع دستی و پخش تصاویری از ایران، چارچوب تمام نمایشگاه هایی بوده است که در گذشته شاهد آنها بوده ایم. در اکسپو دبی این رویه جایگاهی نخواهد داشت و توجه بازدیدکنندگان را به خود جلب نخواهد کرد.
در اکسپو دبی بومگردی که خلاقانه از انرژی های پاک بهره می برد و فاقد تولید زباله است و بر غذاهای ارگانیک و گردشگری مسئولانه و مبتنی بر محیط زیست تاکید دارد، بر غرفه تشریفاتی یک هتل پنج ستاره ارجحیت دارد.
ناشناخته مانده ایم
بررسی کارنامه حضور ایران در نمایشگاه های مهم گذشته و تکرار اشتباه تاریخی ایران در اکسپو دبی بیانگر این مهم است که هیچگاه به درستی و حرفه ای شاهد معرفی داشته های غنی و متنوع کشورمان نبوده ایم. اساسا بخش خصوصی به تنهایی عهده دار این مسؤولیت بوده است و به دلیل نبود حمایت های دولت، در حد و اندازه ایران ظاهر نشده است. معرفی ایران و جلب توجه جهانی کار بخش خصوصی نیست و در تمام کشورهای موفق دنیا این رسالت را دولت ها برعهده می گیرند. کار بخش خصوصی بهره گیری از فرصت های خلق شده برای حضور گردشگران خارجی است.
ذکر نمونه ای از ناکامی معرفی ایران در نمایشگاه های خارجی می تواند روشنگر این خلا باشد. ایران بارها در نمایشگاه های ملی و استانی ترکیه شرکت کرد. سالانه هزاران گردشگر ایرانی به این کشور سفر می کنند و سطح مبادلات اقتصادی و سیاسی بسیار پررنگ است، اما گردشگران ترک کمترین شناختی از ایران ندارند. چندی پیش با شهزاده ایگوال، نویسنده ایرانی که رمان هایش با اقبال گسترده ای در ترکیه همراه است، گفت وگو می کردم. این نویسنده علاقمند به ایران که تاکنون صدها گردشگر ترک را در قالب گردشگری ادبی به ایران آورد، بر این عقیده است که گردشگران این کشور هیچ آشنایی با ایران ندارند و گاهی حتی باور ندارند که در ایران امکانات ابتدایی وجود داشته باشد.
کافی است این ابتکار و خلاقیت شهزاده ایگوال در گردشگری ادبی در اکسپو مورد توجه قرار گیرد و در مدتی خاص این رمان نویس با آثارش در غرفه ایران حضور یابد؛ حضوری که بی تردید توجه بسیاری از بازدیدکنندگان و رسانه ها را به خود جلب خواهد کرد.
درحالیکه در کشور همسایه خود شناخته شده نیستیم، نباید از سایر کشورهای دیگر انتظار داشت گردشگرانشان را راهی ایران کنند. باید درنظر گرفت حضور در یک رویداد جهانی نظیر اکسپو با نمایش داشته ها متفاوت است.
مطالب مرتبط:
