سید اکبر حلی، معمار مرمت بناهای تاریخی که سال ۲۰۱۶ نامزد نهایی دریافت جایزه معماری آقاخان شد، می گوید: سال ۱۳۷۴ که مرمت سرای عامری ها را آغاز کردیم، یک خانه ۶۰۰ متری کنار آن خراب شده بود و شهرداری به منظور تسطیح قصد داشت بقایای آن را از بین ببرد. وقتی لودر داشت به سمت بخشی از دیوار این خانه می رفت، از آنها خواستم دست نگه دارند و شهردار وقت کاشان که عضو هیأت امنای مرمت و بازسازی بناهای تاریخی کاشان بود، به من گفت «دست بردار، این دیوار را برای چه می خواهی نگه داری؟» گفتم حیف است، جزئیات زیبایی دارد و برای آن برنامه دارم. گفت «ما روی این کار هزینه نمی کنیم»، گفتم عیبی ندارد و با همفکری مهندس عمرانی اصفهانی با ایجاد یک قاب دور دیوار، آن را حفظ کردیم. دست آخر هم هزینه را شهرداری پرداخت کرد! اما کار جالبی شد. ابتدا همه ما را مسخره می کردند، ولی بعد از مدتی دیدند که توریست های خارجی چقدر از این قاب استقبال می کنند.
او یادآور می شود: همین کار را مقابل هتل راهب کاشان هم انجام دادیم. یک خانه تاریخی درست روبروی این هتل خراب شده بود و عده ای قصد داشتند آن را به سرویس بهداشتی هیأت محله تبدیل کنند. چون این کار به هتل راهب ضربه می زد، خانه را خریدیم و بخش باقیمانده دیوار آن را قاب کردیم.
«در دهه هفتاد برای مرمت بناهای تاریخی کاشان باید می جنگیدیم؛ فرهنگ مرمت و احیا مرده بود.» حلی با بیان این جمله ادامه می دهد: ما آن زمان عضو کارگروهی با مدیریت حسین محلوجی بودیم که مرمت خانه عباسیان، طباطبایی ها، عامری ها و… را بر عهده داشت و از چپ و راست پیغام می رسید شما دیوانه اید که پول بیت المال را خرج خشت و گل می کنید! حتی رسما در سخنرانی هایشان گفتند که خانه طباطبایی ها را صاف کنید و به جای آن پنجاه خانه کوچک بسازید!
او تصریح می کند: سرای عامری ها که همین چند روز پیش بعنوان یکی از ۲۵ هتل برتر خاورمیانه توسط تریپ ادوایزر معرفی شد، دهه هفتاد وسط خیابان علوی افتاده بود. ما بخشی از حوض خانه آن را کف خیابان پیدا کردیم و ساختیم. مردم هم طومار نوشتند و راهپیمایی کردند که چرا می خواهید خیابان را ببندید! از ما به جاهای مختلف شکایت کردند. ما هم باید مرمت می کردیم، هم مبارزه می کردیم و هم فرهنگ سازی.
این معمار مرمت بناهای تاریخی توضیح می دهد: کار به جایی رسید که استاندار وقت اصفهان با ما تماس گرفت و گفت مردم شکایت کرده اند و اگر کار را متوقف نکنید شخصا با بولدوزر خانه عامری ها را خراب می کنم! خاطرم هست که یک شب هم در مسجد محله گفته بودند این ها قصد دارند با این کار پای بیگانه ها را به کاشان باز کنند و چه و چه. خلاصه جو بدی علیه ما شکل گرفته بود.
حلی می گوید: فردا شب رفتم مسجد و به آن روحانی گفتم اجازه بدهید من هم چند دقیقه بین دو نماز حرف بزنم و از کارم دفاع کنم، اگر قانع نشدید از فردا مرمت را تعطیل می کنیم. قبول کردند و بین دو نماز گفتم آمریکا علیه ما تبلیغ می کند، اما ما این خانه ها را مرمت می کنیم که مردم جهان بیایند و ببینند چه فرهنگ و تمدن غنی داریم. گفتم که فرانسه چهار برابر فروش نفت ما از گردشگری کسب درآمد می کند و اگر ما نتوانیم با این داشته ها گردشگر جذب کنیم و درآمدزا باشیم، گدا می شویم؛ اگر هم گدا شدیم تو سری خور بیگانه ها می شویم. گفتم خارجی ها همه چیز دارند جز این سرمایه ها که مختص ماست و باید قدرش را بدانیم.
«نتیجه چه شد؟» مؤلف کتاب «گره ها و قوس ها در معماری اسلامی» در پاسخ به این سؤال اظهار می کند: با بیان این حرف ها روحانی مسجد دستش را بالا برد و گفت حق با شماست. مردم هم راضی شدند. کم کم فرهنگ مرمت جا افتاد، سیل گردشگر به سمت این خانه های تاریخی سرازیر شد و حتی افرادی که می خواستند ساختمان جدیدی بسازند، علاقمند شدند به جای سبک های غربی از عناصر معماری ایرانی اسلامی در بناهای شان استفاده کنند. جالب اینکه همان کسانی که با ما مخالفت می کردند، شروع به خرید خانه های تاریخی و مرمت آن کردند و به این ترتیب، انقلاب مرمت در کاشان شکل گرفت.
این معمار باسابقه پیرامون روند شکل گیری فرهنگ مرمت بناها در کاشان می گوید: خوشبختانه، کاشانی ها فرهنگ حفظ خانه های تاریخی را پیدا کرده اند و با چنگ و دندان این بناها را حفظ می کنند. هفته گذشته فردی از من دعوت کرد که بروم و خانه تاریخی او را ببینم تا برای مرمتش برنامه بریزم. رفتیم کوچه دربند مخبر، کنار مسجد آقا بزرگ و یک در را باز کرد که فقط چند پایه در آن بود. گفتم خانه تاریخی کو؟ گفت «همین است!» گفتم اینکه هیچ چیزی از آن باقی نمانده، گفت «چطور سرای عامری ها را که بدتر از این بود مرمت کردید، اینجا را هم مرمت کنید!» خوشحالم که مردم کاشان به فرهنگ احیا عقیده پیدا کرده اند.
پاسخ حلی به پرسش درباره «وضعیت فرهنگ سازی برای حفظ بناهای تاریخی در اصفهان» چنین است: دهمین سالگرد فوت باقر آیت الله زاده شیرازی مراسمی در اصفهان برگزار شد که ما هم در آن حضور داشتیم. در همان مراسم و در حضور مدیران استان، گفتم که ما کاشانی ها در فرهنگ سازی موفق تر بودیم؛ دلیل آن هم این است که حدود ۲۵۰ خانه را مرمت کردیم و یک نفر از ما شکایت نکرد اما در اصفهان، وقتی قصد داشتیم خانه کلاهدوزان را مرمت کنیم، چهار همسایه این خانه از ما شکایت کردند! کارفرما هم فرانسه ساکن بود و مدام باید این دادگاه و آن دادگاه شرکت می کرد.
یک روز او برای بازدید از ساختمانهایی که مرمت می کردیم به کاشان آمد و با سرمایه گذار تهرانی سر صحبت را باز کرد. از او پرسید که همسایه ها از شما شکایت نکرده اند؟ گفت نه، تازه برایم آش هم می پزند! آن فرد هم پروژه مرمت را در اصفهان تعطیل کرد! این ماجرا را تعریف کردم که بدانید فرهنگ مرمت و احیا هنوز در اصفهان جا نیفتاد و باید برای آن فکری کرد.
مطالب مرتبط:
