امامزاده جعفر(ع) پیشوا؛ یک صحن با سه متولی
امامزاده جعفر بن موسی الکاظم (ع) از فرزندان امام موسی کاظم (ع) است که بر کتیبه در منبت کاری شده ضریح چوبی بقعه نام امامزاده جعفر حوازی فرزند امام هفتم شیعیان نگاشته شده است.
از کسانی که این امامزاده جلیل القدر را از فرزندان بلافصل امام موسی کاظم (ع) ذکر کرده اند، شیخ عباس قمی عالم بزرگ شیعه در قرن چهارده هجری قمری است.
مؤلف کنز الانساب، در این باره نوشت:«چون مأمون، حضرت علی بن موسی الرضا(ع) را از مدینه به شهر طوس دعوت نمود، جمله فرزندان و فرزندزادگان حضرت امام کاظم (ع) به تدریج از بغداد رو به ولایت خراسان نهادند، من جمله تعدادی از این بزرگواران همچون جعفر و ابراهیم و… چون به ناحیه ساوجبلاغ رسیدند، دشمنان از عقب آمدند و مجادله بسیار کردند و آخر الامر حسن بن موسی الکاظم (ع) را شهید کردند و به بعضی هم جراحت رسیده بود و چون شب درآمد، لاعلاج روی به اطراف نهادند، اما جعفربن موسی الکاظم (ع) که در حین دفاع مجروح گردیده بود، در توابع ورامین به موضع سناردک (مکان فعلی) در اثر شدت جراحات وارده به شهادت رسید.»
بنای تاریخی امامزاده
مجموعه مذهبی آستان امامزاده جعفر(ع) شامل پلانی مربع شکل و مسقف با گنبد که در زمان شاه طهماسب صفوی ساخته شد و محوطه باز مقابل آن، به عنوان محل تدفین اهالی منطقه استفاده می شد.
ایوان این بنای تاریخی در زمان فتحعلی شاه قاجار در ضلع شرقی بقعه به بنا ملحق شد که کتیبه ایوان این موضوع را به اثبات می رساند.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی و در راستای اجرای طرح های توسعه ای، تعدادی از اماکن و بناهای پیرامون آستان مقدس خریداری و به مجموعه اضافه گردیده و ۱۱ رواق پیرامون بنای اصلی در ضلع شرقی صحن، یک سر در رفیع با کاشی کاری و مناره های روی سر در ورودی جبهه شرقی و در طرفین آن، دو طبقه ساختمان و کتابخانه، دفتر امور اداری آستان مقدس، مجموعه تجاری، زائرسرا، سرویس های بهداشتی ساخته شده است.
مرقد مطهر امامزاده جعفر(ع) با گنبد رفیع فیروزه ای رنگش شناخته می شود، گنبدی رفیع که در دوره صفویه بنا شد و در سال ۱۲۲۷قمری تعمیر گردید.
این گنبد دارای ۲۱متر ارتفاع از سطح زمین و ۹٫۵متر قطر دارد و به شیوه دو پوسته ساخته شده که فاصله بین دو پوسته هفت متر است.
این گنبد در قسمت خارجی دارای پوشش کاشی فیروزه ای با نقوش هندسی و کتیبه هایی به خط ثلث و کتیبه های نستعلیق است که در بعضی نقاط کتیبه های ثلث را قطع کرده است.
کاشی های فیروزه ای قسمت خارجی گنبد، با نقوش هندسی و کتیبه هایی به خط ثلث و نستعلیق و کوفی بنایی تزیین شده و علاوه بر جنبه تزیینی، دارای نقش عایق برای حفاظت از برف و باران دارد که در سال ۱۳۵۴ توسط سازمان ملی حفاظت آثار باستانی مرمت و تعمیر، و به دلیل ایجاد ترک در آن، در سال ۱۳۹۷ بار دیگر این گنبد بطور کامل بازسازی شد.
داخل مقبره تا ارتفاع ۱٫۵متری با کاشی معرق به رنگ فیروزه ای، مشکی، زرد، سفید با زمینه لاجوردی و نقوش تزئینی اسلامی مزین شده و به احتمال زیاد این کاشی ها جزو تزئینات اولیه بنا است که در بالای ازاره، به صورت کامل آئینه کاری شده است.
ضریح متبرک این مقبره در وسط گنبد خانه بر روی پایه ای ۳۰ سانتیمتری از سنگ مرمر سبز رنگ قرار دارد و از جنس طلا و نقره است که با هنر میناکاری تزیین شده و کتیبه های آن با خط ثلث و نستعلیق نوشته و در سال ۱۳۷۱ هجری شمسی ساخته و نصب شده است.
در پایان کتیبه ای که روی در ضریح سابق مرقد مطهر موجود است، تاریخ سال ۹۴۴ هجری قمری حک شده و در پایین کتیبه داخل حرم که به خط ثلث است، نام شاه طهماسب صفوی و تاریخ ۹۵۶ هجری قمری ثبت شده است.
ایوان زیبای غربی صحن این آستان مقدس در سال ۱۲۲۷ هجری قمری با دستور فتحعلی شاه قاجار درهنگام تعمیرات بنا اضافه شد که ابعاد آن ۷× ۸٫۲۰ متر است و کف و ازاره آن تا ارتفاع ۱٫۵ متری، در سال های اخیر با سنگ مرمر پوشانده شده و پوشش سطح ایوان به وسیله گچ سفیدکاری و در قسمت طاق، به صورت رسمی بندی تزیین شده است.
طاق ایوان به شکل جناغی ساخته شده و از پاکارقوس طاق، کتیبه ای به خط نستعلیق سفید بر روی ۵۰ لوح و ۴۵۰ قطعه کاشی لاجوردی وجود دارد که مشتمل بر ۲۵ بیت شعر از فتحعلی خان صبا است و هر مصرع آن درون کادری مشخص نوشته شده و فواصل بین کادرها را با کاشی های زرد و سبز و طرح های گل و برگ پر کرده اند.
بازار قدیمی پیشوا
بدلیل عشق و علاقه مردم به خاندان عصمت و طهارت(ع)، شیعیان در گرداگرد مرقد پاک این امامزاده جلیل القدر سکونت کردند و این امر باعث شد تا محله قدیمی سناردک رونق و معروفیت خود را از دست بدهد و کم کم محله امامزاده جعفر(ع) مرکزیت یابد.
از زمان بنیاد شهر پیشوا آگاهی دقیقی در دست نیست و به جز آرامگاه امامزاده جعفر(ع)، سازه تاریخی دیگری در این شهر وجود ندارد، ولی با توجه به وقف نامه امامزاده جعفر در سال ۸۷۳ هجری قمری می توان تاریخ بنیاد را پیش از سال ۸۷۳ هجری قمری دانست.
همزمان با شکل گیری و توسعه پیشوا و حضور گروه های مختلف مردمی در این منطقه، بازار نیز به عنوان یکی از اساسی ترین نیازهای زندگی های اجتماعی در این منطقه شکل گرفت تا آنکه در زمان صفویه بازار قدیمی پیشوا که امروز نیز از رونق خاصی برخوردار است شکل گرفت.
با آنکه بازار قدیمی پیشوا در زمان صفویه بنا نهاده شد ولی قسمتی از این بازار بعدها توسط شیخ محمود ورامینی در زمان محمدعلی شاه قاجار بازسازی می شود.
ابتدای این بازار در میدان اصلی شهر و انتهای آن به صحن مطهر امامزاده جعفر(ع) ختم می شود صدها حجره و مغازه قدیمی و جدید، بسیاری از کالاها را به مردم عرضه می کنند.
در این بازار قدیمی تاریخ سیاسی شهرستان پیشوا و ورامین به خود حوادثی مانند تیرباران شدن ارشدالدوله، از یاران وفادار محمدعلی شاه دیده و به این حادثه تاریخی در انقلاب مشروطیت میتوان اشاره کرد.
علی خان، پسرمیرزا علی اصغرخان حشمت الممالک و نوه امام علی خان کرمانی بود که بوسیله محمدعلی شاه، لقب سردار ارشد و سردار فاتح ملقب گردید ، ارشد الدوله در سوم رمضان ۱۳۲۹ در ایوانکی با گروهی از نیروهای دولتی روبرو شد و آنها را به راحتی شکست داد و به طرف امامزاده جعفر حرکت کرد که سرانجام، پس از درگیری با قوای دولتی در تپه های نزدیک به بقعه امامزاده جعفر(ع) زخمی و دستگیر شد و در محله بازار پیشوا تیرباران گردید.
بازار قدیمی پیشوا شاهد وقوع حادثه قیام خونین کفن پوشان این دیار در ۱۵ خرداد سال ۴۲ نیز هست، معبری که کفن پوشان از آن عبور کرده و با حرکت به سمت تهران، دستگیری امام راحل را محکوم کردند و در این مسیر جان خود را تقدیم اسلام کردند.
کوچه های متعددی از بازار قدیمی پیشوا منشعب می شود که بدلیل قرار گرفتن مرکز شهر در ارتفاع تپه، اکثر این کوچه ها پلکانی بوده و منظره زیبایی از عبور از کوچه های قدیمی را پیش روی گردشگران قرار می دهد، کوچه هایی که در انتها به فضایی ختم می شود که دشت ورامین را به خوبی می توان از ارتفاع نظاره گر بود.
صحن امامزاده جعفر(ع) مبدا انقلاب است
امام جمعه شهرستان پیشوا پیرامون امامزاده ای در تهران که سه متولی دارد، می گوید: صحن امامزاده جعفر(ع) با حضور کفن پوشان در قیام خونین ۱۵ خرداد سال ۴۲ مبداء انقلاب محسوب می شود و باید بیش از گذشته نسبت به معرفی ایشان اقدام کرد.
حجت الاسلام روح الله باقری می افزاید: ایشان عالمی مجتهد و دانشمندی به نام بودند که بدون واسطه متصل به امام است، کسی که فرزند بلافصل امام هفتم و برادر امام هشتم شیعیان جهان است و به دلیل شجاعت و درایتی که در وجودش بود، مدیر کاروان میهمانان حضرت امام رضا(ع) بودند.
به گفته وی، یکی دیگر از خصوصیات جعفربن موسی الکاظم(ع) این است که وی بواسطه شهادت از دنیا رفته اند و این امر به ایشان جایگاه ویژه تری می دهد.
وی پیرامون امامزاده ای در تهران که سه متولی دارد، تصریح می کند: وجود متبرک حضرت جعفربن موسی الکاظم (ع) برکات بسیاری برای مردم پیشوا داشته و پیشرفت های این منطقه، بواسطه وجود ایشان است ولی آنطور که باید، حق وی در منطقه ادا نشده و از مردم تا مسوولان فرهنگی و سیاسی، نخبگان، نویسندگان، روحانیون، رسانه ها و صدا و سیما به درستی جایگاه این امامزاده جلیل القدر را تبیین نکرده اند.
باقری می گوید: نباید به صرف این که این مکان مقدس متولی دارد، از اقداماتی که می تواند وجود ایشان را معرفی کند سرباز زد، همه افراد موظفند تا با قدم و قلم خود برای معرفی این امامزاده واجب التعظیم استفاده کرده و برکات ایشان را برای تمامی افراد و عاشقان به خاندان عصمت و طهارت بیان کنند.
چند متولی برای یک امامزاده
رئیس دفتر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نیز درباره این مکان مقدس می گوید: صحن مطهر امامزاده جعفر به دلیل برخورداری از سه متولی اوقاف و امور خیریه، میراث فرهنگی و مسئولان موقوفه با مشکلاتی مواجه است و نتوانسته به جایگاه واقعی خود در حوزه اماکن مذهبی و تاریخی دست یابد.
مجید ژاله نیا می افزاید: برخی از ساخت و سازهای صورت گرفته در صحن مطهر امامزاده جعفر(ع) و پیرامون آن از جمله بازسازی گنبد فیروزه ای به هیچ عنوان مورد تأئید میراث فرهنگی نیست و این امر به ارزش تاریخی بنا صدمه وارد می کند.
وی همچنین می گوید: به منظور توسعه صحن مطهر امامزاده جعفر(ع) نقشه جامع مورد تأئید اوقاف، میراث فرهنگی و موقوفه تهیه شد و به تصویب رسید ولی در عمل، این طرح مانند نقشه اصلی اجرا نشد.
وی می افزاید: در حال حاضر توسعه بناهای اطراف صحن مطهر، ایجاد بازارچه بدون استفاده از ضلع جنوبی و از دست دادن کارکردهای بازار سنتی و قدیمی به دلیل فرسودگی بافت اطراف آن باعث شده تا این مکان مقدس به جایگاه اصلی خود دست پیدا نکند.
به گفته ژاله نیا، میراث فرهنگی تلاش دارد تا ایوان تاریخی و محل قرار گرفتن مضجع نورانی که متعلق به دوره صفوی است را حفظ و حراست کند تا ارزش تاریخی این بنای مهم حفظ شود.
مطالب مرتبط:
