سفر با لنج و لنج‌سازی در خلیج فارس، قدمتی چند هزار ساله دارد. سال‌های سال لنج‌های چوبی برای تجارت، راه‌های دریایی زیادی طی کردند؛ از پرتغال تا ایران، از دریای آرام تا خلیج فارس و از شبه قاره هند و سواحل آفریقا تا دریای عمان.
کشتی‌هایی که ایرانی‌ها می‌ساختند را به عنوان لنج می‌شناسیم؛ لنج‌هایی که در قدیم به آنها جهاز هم می‌گفتند. لنج‌ها برای طی کردن مسیر طولانی دریایی، باید قوی‌تر و محکم‌تر می‌بودند، پس ایرانی‌ها بوم را ساختند. هر چند نمی‌شود گفت اول ایرانی‌ها بودند که بوم ساختند اما کارکرد آن، قدمت طولانی در ایران و ناحیه خلیج فارس دارد.
یکی از مناطق جنوبی کشور ایران که دریانوردان ماهری دارد و بوم‌ساخت‌های حرفه‌ای به شمار می‌آمده‌اند، ساکنان بندر کنگ هستند. کنگی‌ها شاید ۹ ماه تا یک سال در دریا سفر می‌کردند و با همین لنج‌های دست سازشان به تجارت می‌پرداختند. آنها خرما، فرش و پسته و زعفران می‌بردند و از بنادر کشورهای دیگر ادویه، منسوجات و چوب و … می‌آوردند. این سفرهای طولانی که به آن سفر گپ می‌گفتند تنها با همین جهاز بوم میسر می‌شد، چون قوی‌ترین لنجی بود که آنها می‌توانستند بسازند.
از آنجا که لنج‌ها به طور سنتی با استفاده از دست و چوب ساخته می‌شدند، بیشتر کارگاه‌های ساخت لنج‌های چوبی هم در استان‌های حاشیه جنوب ایران مانند هرمزگان، بوشهر، سیستان‌وبلوچستان و خوزستان قرار دارند. بندر لافت، بندر گوران، بندر پُهل، بندر کنگ و جاسک در استان هرمزگان و گناوه و چابهار از جمله مناطق مهم ساخت لنج در ایران هستند. ساکنان این بنادر بودند که می‌دانستند چطور با توجه به موقعیت خورشید، ماه و ستاره این لنج‌ها را هدایت کنند.
لنج‌سازی فقط ساخت یک لنج چوبی بزرگ نبود بلکه در کنارش آئین‌ها و آداب و حتی موسیقی داشت. بنابراین سال ۲۰۱۱ مهارت‌های سنتی ساخت و ساز و دریانوردی لنج ایرانی در خلیج‌فارس در فهرست میراث ناملموس یونسکو به ثبت رسید. در این پرونده، تنها مهارت ساخت لنج مطرح نبود، بلکه هر آنچه که به مردم در این ارتباط مربوط می‌شد نیز جزو پرونده قرار گرفت.
موزه‌های مرتبط با لنج سازی در روستای گوران و بندر کنگ
هر چند که گذر زمان باعث شده تا تغییرات زیادی در جهاز، بوم و لنج‌ها رخ دهد. بادبان‌ها پایین کشیده شود و لنج‌های چوبی جای خودشان را به لنج‌های فایبرگلاس بدهند، اما برای نگه داشتن این میراث ملی و جهانی، موزه‌هایی در مناطق مختلف به وجود آمد تا از لحاظ موزهای، جایی برای نمایش این هنر و صنعت به گردشگران وجود داشته باشد. مانند موزه لنج‌سازی در روستای گوران جزیره قشم یا موزه مردم‌شناسی در بندر کنگ.
حالا می‌توان در بندر کنگ که یکی از بنادر مهم برای دریانوردی است، موزهای را مشاهده کرد که مخصوصِ تاریخچه لنج و لنج‌سازی و دریانوردی است. این موزه توسط همان ناخداهای قدیمی اداره می‌شود.
موزه لنج که در یکی از خانه‌های تاریخی ایجاد شده، در نزدیکی بلوار شهید بهشتی شهرستان کنگ در استان هرمزگان قرار گرفته است. در واقع همت جاشوها، ناخداها و افراد با ذوق این منطقه موجب شد تا چنین موزهای برپا شود.
در موزه مردم‌شناسی بندر کنگ می‌توان مجموعه‌های مهم دریانوردی، آداب و رسوم، معماری، صنایع دستی، نوع پوشش و خوراک مردم قدیم و جدید بندر کنگ را مشاهده کرد. برخی از بخش‌های موزه شامل اتاق دریانوردی، اتاق حجله، اتاق بادگیر و آشپزخانه است. یکی از اتفاقات جالب موزه این است که هر روز جمعی از ناخداها و جاشوهای بازنشسته بندر کنگ دور هم جمع می‌شوند و به‌عنوان راهنما از بازدیدکنندگان استقبال می‌کنند و از خاطرات سفرهای دریایی شأن می‌گویند.
غیر از این موزه که به موضوع لنج‌سازی و هنر دریانوردی پرداخته، موزه تاریخ دریانوردی روستای گوران هم به نوعی معرف سنت قدیم لنج‌سازی جنوبی‌هاست. گردشگران با ورود به ساحل گوران، علاوه بر لنج‌سازی می‌توانند سایر امور مرتبط با دریانوردی ازجمله توربافی، ماهیگیری و پخت غذای محلی را هم تماشا کنند. برخی اوقات هم مراسم ویژه‌ای مرتبط با به آب انداختن لنج‌های ساخته شده برگزار می‌شود که مورد استقبال گردشگران قرار می‌گیرد.
هنر دریانوردی در دیگر نقاط ایران
موزه‌های دیگری با موضوع کشتی، دریانوردی، دریا و قایقرانی در ایران ساخته شده است مانند موزه دریانوردی استان بوشهر که در محله بهمنی ایجاد شد.
هر چند که در این موزه کمتر به موضوع لنج و لنج‌سازی اشاره شده و بیشتر به صنعت دریانوردی پرداخته، ولی ساختمان این موزه عمارت قدیمی هشت هکتاری کنسولگری انگلستان است که در دوره تاریخی قاجار و در سال ۱۲۳۶ ساخته شد و بعد از انقلاب نیز این ساختمان به نیروی دریایی تعلق گرفت و اکنون به عنوان موزه دریا و دریانوردی مورد بهره برداری قرار گرفته است.
از نکات قابل توجه در این موزه، دیدن کشتی پرسپولیس است که سل ۱۲۸۵ آلمان به ناصرالدین آن را هدیه کردند و حالا می‌توان اولین ناو جنگی ایران را در محوطه موزه مشاهده کرد.
تعدادی موزه با موضوع دریانوردی نیز در حال احداث است؛ مانند موزه دریانوردی در بندر خمیر استان هرمزگان که قرار است در ساختمان گمرک قدیم ایجاد شود. موزه دریا و تاریخ دریانوردی هم در ساختمان قدیم بندر خرمشهر احیا و بازسازی خواهد شد تا خرمشهر هم موزه دریایی داشته باشد.
غیر از شهرهای جنوبی کشور در برخی از استان‌های شمالی نیز موزه دریایی ایجاد خواهد شد. به تازگی مجوز موزه دریانوردی بندر شرفخانه داده شده تا تجهیز و راه اندازی شود. موزه دریایی بندر انزلی نیز ساخته می‌شود.
موزه‌های دریانوردی کشورهای خارجی
اگرچه ایران یکی از کشورهای مهم در حوزه دریانوردی بوده است اما کشورهای دیگر نیز صنعت کشتی‌سازی مهمی داشته‌اند که آنها هم کشتی‌های مهم خود را به موزه تبدیل کرده‌اند یا به نمایش این صنعت در قالب موزه پرداخته‌اند. مانند موزه «واسا» در استکهلم پایتخت کشور سوئد یا موزه مرکزی نیروی دریایی شهر سنت‌پترزبورگ روسیه که یکی از بزرگترین موزهای نیروی دریایی جهان است. موزه دریایی سن‌دیگو در لس‌آنجلس و موزه موزه کشتی وایکینگ در اسلو نروژ هم از موزه‌های مهم دیگر است.
مطالب مرتبط:
