یکی از زیباترین مسجدهای ایران در قلب یزد به نام مسجد جامع یزد یا مسجد جامع کبیر واقع شده است که دارای بلندترین مناره ها در میان دیگر مساجد است. این مسجد مربعی شکل با الهام از خانه کعبه ساخته شده است. همچنین دارای قدیمی‌ترین نمونه معماری است که به عنوان نماد کیهانی در بین الگوهای معماری مسلمانان استفاده می شود. روشنایی این مسجد به صورت غیر مستقیم است، یعنی به وسیله انعکاس نور از گچ سفید گنبد و دیوارها تامین می شود. تزیینات داخلی و خارجی گنبد، نمای خارجی و داخلی و ایوان و محراب نیز زیبایی های این مسجد را چند برابر می کند. در زمان های قدیم، سه مسجد در این مکان وجود داشته که مسجد فعلی به جای آنها به عنوان مسجدی واحد با صحنی وسیع قرار گرفته است. مسجد جامع یزد در سال ۱۳۱۳ خورشیدی در فهرست آثار ملی ثبت شده و در سال ۱۳۹۶ هم در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.
تاریخچه ساخت مسجد جامع یزد
بنای اولیه مسجد جامع یزد در زمان آل بویه با نام مسجد عتیق ساخته شده است که در طی سالها بخش های دیگر نیز به مسجد اضافه شده اند و مسجد جامع نو نام گرفته است. پس از چند سال این دو بنا با هم ادغام شدند و نام بنا به مسجد جامع یزد تغییر کرد. مسجد عتیق ۳ در اصلی داشته که به بخش های صفه مقصوره، بازار کلاه دوزان و مدرسه کمالیه باز می شده است. مکان مسجد عتیق در قسمت شمال شرقی محوطه مسجد کنونی قرار دارد. در سال ۷۰۲ در کنار این مسجد، بخش هایی مثل مقصوره و گنبد اضافه شدند. آن هنگام فرش های نفیسی نیز از تبریز به یزد آورده شد و مسجد را مزین ساختند. دوباره چند سال بعد روی کاشی های مسجد آیات سوره فتح نوشته شد و محراب را با کاشی ها تزئین کردند و بخش شبستان زمستانی نیز به مسجد اضافه شد.
بخش های مختلف مسجد جامع یزد
این مسجد شامل بخش های مختلفی مثل ایوان اصلی، چند شبستان، کریاس، قنات، چاه آب، کتابخانه و گنبدخانه است که در طراحی و ساخت هرکدام دقت زیادی بکار برده شده است. مهم ترین قسمت این مسجد مناره هایش است که حدودا ۵۲ متر ارتفاع دارند و نام بلندترین مناره ها را از آن خود کرده اند. در ادامه به توضیح مختصری از هرکدام می پردازیم:
فضای جلوخان مسجد جامع یزد
این فضا شامل حوضی هشت ضلعی در مقابل سر در و ستون مرمری است که روی آن ها نقوش حیوانات و گیاهان کنده کاری شده است و دو بیت شعر با خط نسخ نوشته شده، اما به دلیل شکستگی ستون ها اشعار به طور کامل خوانا نیستند.
سر در شرقی مسجد جامع یزد
سردر اصلی و بزرگ مسجد جامع با ارتفاع ۲۴ متر و طاق نماهایی کم عرض در دو طرف و دو مناره بلند که هنگام ورود توجه همه را جلب می کند. این سردر یک بار فرو ریخته اما بعد ها مورد مرمت قرار گرفته و شکل امروزی به خود گرفته است.
مناره های مسجد جامع یزد
بلند ترین مناره ها که مربوط به این مسجد است، هردوی آن ها دارای راه پله هستند و روی مناره ها با کاشی کاری کتیبه هایی به خط کوفی نوشته شده است. مناره ها نیز فرو ریخته بودند که سالها بعد مورد مرمت قرار گرفته اند.
کریاس
بعد از ورود به مسجد، وارد فضای چهارگوش کریاس خواهید شد که سقف گنبدی خاصی دارد و با آجر ساخته شده و لوح های سنگی بر روی دیوارش نصب شده است که آن زمان این قسمت دهلیز نام داشته است.
محراب مسجد
یکی از دیدنی ترین های مسجد جامع، محراب آن است که دارای تزییناتی مثل گچ کاری و مقرنس است و از کاشی های معرق کاری ساخته شده و شامل طرح های گل و بوته و عبارت فسیکفیکهم الله و هو سمیع العلیم است.
صحن داخلی
صحن داخلی مسجد نیز به شکل مستطیل برای اقامه نماز است و شامل محرابی با کاشی های آبی رنگ است که نام های الله، محمد، علی، حسن و حسین روی آن دیده می شود.
شبستان غربی و موزه مسجد جامع یزد
شبستان نیز مستطیل شکل است و دارای پنجره های شبکه دار و کاشی کاری های زیبا در قسمت بالا است. از سال ۱۳۹۳ این شبستان به عنوان محل دائمی گنجینه و موزه مسجد جامع یزد به کار می رود که در آن اشیای بلا استفاده مسجد جامع یزد نگهداری می شوند، به طوری که در این موزه حدودا ۳۵۰ شی تاریخی از دوره ایلخانیان و دوره های بعد نگهداری می شود، مانند در چوبی مسجد جامع یزد، پرده کعبه، سماور قدیمی، ساعت، کاشی کاری های زیبای مسجد، منبر سنگی
ایوان اصلی
ایوان اصلی هم شکل مستطیل دارد و در قسمت ورودی بخشی از سوره الفتح نوشته شده که ادامه اش نیز در حاشیه بالای دیواره های سمت راست حیاط به چشم می خورد.
گنبدخانه
بخش گنبد خانه این مسجد بسیار زیبا است و شامل کتیبه هایی با اسما خداوند و آیات قرآنی است. گنبد در وسط قرار گرفته و ۴ گوشواره در چهار گوشه آن قرار گرفته اند. در طرف راست گنبدخانه دالانی بوده تا زنان از آنجا رفت و آمد کنند.
