هرچند درهای بسیاری از خانه‌های تاریخی در تهران به روی گردشگران بسته مانده اما درهای خانه ملک با تصمیم مدیریت کتابخانه و موزه ملی ملک و حمایت و همراهی آستان قدس رضوی و با هدف تبدیل شدن به یک مرکز فرهنگی با کاربری فرهنگی – گردشگری پس از ۲۰ سال به روی شهروندان و گردشگران گشوده شده است.
به گزارش خبرنگار میراث فرهنگی و گردشگری خبرگزاری فارس، در قلب بازار تهران جایی در حوالی بازارِ بین‌الحرمین خانه‌ای قدیمی جا خوش کرده که روزگاری محل زندگی بزرگ‌ترین واقف فرهنگی ایران بود.
خانه‌ای قاجاری که در سال ۱۲۵۰ حاج حسین ملک در آن به دنیا آمد و تا پایان عمر هم در همین جا سکونت داشت.
بزرگ‌ترین واقف فرهنگی ایران چه کرد؟
حاج حسین آقا ملک در ۲۸ سالگی در مسیر سفر به خراسان برای اداره املاک پدر، پس از تماشای نسخه‌ای خطی در نیشابور از دیوان ابن یمین شاعر سده ششم هجری و همچنین در پی آشنایی با پاره‌ای از نفایس حرم رضوی، به گردآوری نسخه‌های خطی و تشکیل کتابخانه علاقه‌مند شد.
حاج حسین ملک کتابخانه‌اش را در دهه‌های پایانی سده سیزدهم هجری در مشهد بنیان کرد و پس از درگذشت پدر، به خانه پدری در بازار حلبی‌سازها (بین‌الحرمین کنونی) در تهران آورد و در دسترس اهل دانش گذاشت.
سرانجام این گنجینه ارزشمند را به همراه دیگر آثار تاریخی و هنری با خانه پدری و اثاثیه آن در ۶ آبان ۱۳۱۶ خورشیدی بر آستان امام رضا (ع) وقف کرد.
این واقف بزرگ که املاک و مستغلات بسیاری هم در تهران و خراسان بر کارهای خیریه و عام‌المنفعه وقف و اهدا کرده بود، در سوم مرداد ۱۳۵۱ خورشیدی درگذشت و در حرم امام رضا (ع) به خاک سپرده شد.
در خانه ملک چه چیزهایی می‌بینید؟
ورودی خانه را یک در چوبی بزرگ با ستونی‌های سنگی در اطراف تشکیل داده و کتیبه‌ای بر سر در آن که ذکر «هو ملک‌الحق‌المبین» بر آن نقش بسته است.
خانه دو بخش اندورنی و بیرونی دارد، با توجه به اینکه حاج حسین ملک نگاه ویژه‌ای به نسخ خطی داشنت و در این راستا مجموعه‌های بی نظیری را گردآوری کرده بود، در اوایل دهه ۴۰ بنای پهلوی را در ضلع شرقی تخریب و ساختمان کتابخانه ملی ملک را در سه طبقه جایگزین آن کرد، اما عمارت قاجاری در ضلع غربی به قوت خود باقی مانده است.
در ضلع شمالی این عمارت قاجاری هم زورخانه‌ای متعلق به حاج محمدکاظم ملک‌التجار، پدر حاج حسین آقا ملک بوده که احتمالاً هم‌زمان با ساخت کتابخانه تخریب شده و بنایی با معماری تازه جای ان را گرفته است.
پس از این تغییر و تحولات، بخش اندرونی به مخزن‌های کتاب و تالار مطالعه و پژوهش و عمارت قاجاری یا همان بیرونی به محل زندگی خصوصی حاج حسین آقا ملک و خانواده‌اش و ویترین‌های آثار تاریخی اختصاص پیدا کرد.
یکی از بخش‌های جذاب و تماشایی این خانه حیاط مرکزی است که دور تا دور آن را بنایی در بر گرفته است، قطعاً اگر سری به این خانه بزنید اتاق حاج حسین آقا ملک معروف به اتاق مخمل توجه‌تان را جلب می‌کند.
تلفیقی از هنر اروپایی با معماری سنتی ایرانی در خانه ملک
فارغ از بخش‌های مختلف خانه همچون اتاق‌های خصوصی و پذیرایی، آب انبار و زیرزمین‌های گسترده، آنچه که این خانه را تماشایی کرده معماری و تزئیات زیبای آن است که مثل بسیاری از بناهای دوره ناصری تلفیقی از هنر اروپایی با معماری اصیل و سنتی ایرانی است.
از دیواره‌های تزئین شده با سنگ‌های زینتی گرفته تا نقش گل و گیاهی که بر دیوارها حجاری شده‌اند، بالای دیوارها را که تماشا کنید مجموعه‌ای از آجرهای تراش خورده را می‌بینید که بین‌شان را قاب‌هایی از کاشی هفت رنگ با نقش‌های اسلیمی، هندسی و انسان و حیوان پر کرده است.
سقف‌ها با قاب‌بندی‌های چوبی تزئین شده و پارچه‌های مخملی شکل و شمایل خاصی به دیوارها داده است.
بازگشایی خانه ملک پس از ۲۰ سال
این خانه با چنین معماری با شکوهی تا سال ۷۵ محل نگهداری گنجینه عظیم کتاب‌ها و اشیاء موزه‌ای حاج حسین ملک بود و حالا سه سالی می‌شود که به محلی برای آمد و شد گردشگران و اهالی بازار تهران تبدیل شده است.
هرچند درهای بسیاری از خانه‌های تاریخی در تهران به روی گردشگران بسته مانده اما درهای خانه ملک با تصمیم مدیریت کتابخانه و موزه ملی ملک و حمایت و همراهی آستان قدس رضوی و با هدف تبدیل شدن به یک مرکز فرهنگی با کاربری فرهنگی – گردشگری پس از ۲۰ سال به روی شهروندان و گردشگران گشوده شد.
مهدی یساولی مدیر روابط عمومی کتابخانه و موزه ملی ملک در خصوص این اقدام چنین می‌گوید: « بازار تهران بر خلاف تصوری که امروز به عنوان پهنه اقتصادی داریم روزگاری یکی از ۵ محله بزرگ مسکونی تهران در کنار محله‌های ارگ، چاله میدان، سنگلج و عودلاجان بود.
بسیاری از فعالان بازار، روحانیون سرشناس و بزرگان در محل بازار زندگی می کردند اما با گذشت زمان جنبه مسکونی بازار دچار رکود شد و جنبه اقتصادی جای آن را گرفت و همین امر سبب شد تا آرام آرام درب این خانه‌ها بسته شود.
سال ۷۶ خانه ملک به عنوان یکی از بناهای شاخص ثبت در فهرست آثار ملی به ثبت رسید اما تا دو دهه بدون کاربری باقی ماند تا اینکه در سال ۹۷ با تصمیم مدیریت کتابخانه و موزه ملی ملک و با حمایت آستان قدس رضوی مقرر شد درهای این خانه تاریخی به روی گردشگران گشوده شود.
بسته بودن خانه‌های تاریخی تضمینی برای ماندگاری آنها نیست
خانه‌های تاریخی به حضور شهروندان زنده هستند و بسته بودن آنها تضمینی برای ماندگاری این خانه‌ها نیست، ما خانه‌های زیادی در تهران داریم که ارزش‌های معماری و فرهنگی بالایی دارند اما درهایشان به روی شهروندان بسته است.
این خانه‌ها زمانی ارزش افزوده پیدا می کنند که پای شهرروندان به آنها باز شود، با همین رویکرد هم ما با راه اندازی کافه کتاب در بخش معاصر خانه و رستوران سنتی امکانی را فراهم کردیم تا هم دوست داران هنر و فرهنگ از این مکان استفاده کنند و هم افرادی که برای تهیه مایحتاج روزانه و یا گردشگری سری به بازار می‌زنند بتوانند از خدمات فرهنگی – گردشگری در یک محیط تاریخی استفاده کنند.
منبع:
مطالب مرتبط:
