مسجد جامع عتیق از قدیمی‌ترین و اولین مسجد ساخته شده در شیراز است که در شرق حرم شاهچراغ قرار گرفته و یادگار دوره صفاریان و پادشاه مشهور آن، یعنی عمر لیث صفاری است.
ساخت این مسجد بر روی بنایی قدیمی (احتمالا آتشکده) صورت گرفته است. مسجد جامع عتیق بنایی مرتفع با چندین حجره و شبستان دارد که در طول دوره‌های مختلف تاریخی (اتابکان، تیموریان و صفوی) بارها و بارها مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است. مسجد عتیق ویژگی‌های معماری ارزشمندی دارد، در ضلع شمالی دری با نام در دوازده امام قرار دارد که سر درش با کاشی مقرنس‌کاری شده و چهار کتیبه مزین به نام دوازده امام در جرزهای دوسوی در نصب شده است.
در همین ضلع، طاق مروارید که طاق نمایی بلند محسوب می‌شود با سقفی که توسط آجر مقرنس‌کاری شده و دو گلدسته بلند جلوه زیبایی به مسجد بخشیده است. ضلع غربی مسجد جامع عتیق دارای رواق‌هایی زیبا با چندین دهانه است که ورودی حرم آستان مقدس شاهچراغ نیز به شمار می‌آید. ضلع جنوبی نیز طاق‌نمای بزرگی با تزئینات معماری جذابی وجود دارد که کتیبه‌هایش تاریخ مرمت مسجد را با خط ثلث پیچیده نشان می‌دهند.
محراب کاشی کاری شده و شبستان بزرگ مسجد عتیق از دیگر نکات قابل توجه این مسجد به شمار می‌آید. از دیگر فضاهای ان مسجد می‌توان به خدایخانه یا دارالمصحف اشاره کرد که محل نگهداری قرآن‌های تاریخی در وسط شبستان است. جالب است که بدانید عمارت دارالمصحف، عمارتی چهارگوش است که در هر یک از گوشه‌های خود یک ستون مدور دارد.
این عمارت در چهارضلع خود، ایوان و اتاقی در وسط آن قرار گرفته که از ایوان‌های شمالی و جنوبی دارای ورودی است. کتیبه‌ی این عمارت، نمونه‌ی ارزنده‌ای از هنر خطاطی ایرانی و شامل اشعار عربی در شأن قرآن و به خط ثلث است. این کتیبه اثر پیر یحیی جمالی صوفی از خوش‌نویسان صاحب نام سده‌ی هشتم هجری است. این عمارت که از سنگ و گچ ساخته شده است تنها یک بار و در بازسازی مسجد عتیق در سال ۱۳۱۵ مرمت شده است. پیشنهاد می‌کنیم در سفر به شیراز بازدید از مسجد جامع عتیق را در لیست گشت‌های شهری خود قرار دهید.
