موقعیت جغرافیایی بنا
این بقعه تاریخی در محله زرند کهنه و جنوب غرب شهر مامونیه مرکز شهرستان زرندیه از توابع استان مرکزی واقع شده است. اثر مذکور در بافت قدیم محله زرند کهنه ودر میان قبرستان عمومی این محله در واقع شده است.
تاریخچه بنا
مستنداتی که تاریخ دقیق از زمان ساخت این بنای تاریخی ارائه دهد وجود ندارد، تنها با اتکا به فرم، شیوه معماری و برخی شواهد موجود از قبیل تدفین انجام شده در سردابه آرامگاه و عناصر تاریخی بدست آمده از آن میتوان دوره اولیه شکل گیری این بنا را مربوط به دوره ایلخانی و تکامل آنرا در قالب الحاقات در دوره های بعد ازآن یعنی دوره صفوی و قاجار در نظر گرفت. بنای مذکور به نام امامزاده پنج تن آل عبا یا سید احمد ابن زین العابدین نیز معروف است و اکثر اهالی معتقدند که در این محل، پنج تن از امامزادگان مدفون هستند.
قابل ذکر است که بر روی سنگ نبشته کوچکی که در بنا نصب است اسامی سه تن از امامزادگان مدفون در بقعه حک شده و نام دو تن دیگر مشخص نیست. مردم محلی معتقدند که امامزادگان از فرزندان امام هفتم، امام موسی کاظم (ع) هستند و به همین دلیل با نام پنج تن و یا سیداحمدابن الحسن ابن امام زین العابدین معروف است و مورد توجه و زیارتگاه مردم محلی و اهالی شهرستان است. آنچنانکه از عبارات نوشته شده بر سطوح دیوارهای بقعه و فضای کفش کن بر می آید بنای بقعه در دو دوره، اواخر دوره قاجار و دوره پهلوی مورد تعمیر واقع شد. جدا از تلفیق استادانه بخشهای الحاقی به پیکره بقعه بعنوان قدیمی ترین عنصر معماری بر جای مانده از این بنا، وجود برخی از عناصر از جمله سردابه در زیر فضای آرامگاه که سنت تدفین دوره ایلخانی در فضاهای سردابه ای را تداوم بخشیده، این اثر را بعنوان نمونه ای زیبا و در خور توجه معرفی کرده است.
ویژگی های معماری بنا
این بنا مشتمل برایوان، کفش کن، بقعه، سردابه، حجره ها و رواق واقع در بالای حجره هاست که در چند دوره تاریخی شکل گرفته اند. ایوانی که همزمان با انجام دیگر الحاقات به شالوده اصلی بنا، متصل شده با تزیینات رسمی بندی و اجرای خفته راسته ها در لچکی ها و جرزهای طرفین در جلوی اثر به منظور کاستن از ارتفاع بنا در نظر بینده و بدست دادن ترکیبی موزون و خوشایند جای گرفته است. از ایوانچه های طرفین ایوان دو رشته پلکان به رواقی می رسد که در بالای حجرهای الحاق شده به بقعه واقع شده اند. این رواق ها به پیروی از حجره ها، در سه جهت یعنی شرق، غرب و جنوب به پیکره بقعه متصل شده اند. درب ورودی از ایوان به فضایی مستطیل شکل که بین ایوان و بقعه به عنوان پیش فضا فاصله انداخته راه دارد.
بر بالای این فضا به منظور اتصال ایوان به پیکره بقعه اتاقی چهار ضلعی که در نمای رو به ایوان آن پنجره هایی چوبی کار گذاشته شده جای گرفته است. بقعه که قدیمی ترین بخش معماری این بنا بحساب می آید از بیرون و داخل دارای قاعده ای چهار ضلعی است. حجره هایی عقب نشسته که درب آهنی کار گذاشته شده در هر یک از اضلاع داخلی این قسمت از بنا به چشم می خورند. گنبد بقعه از نوع دوپوش گسسته تشکیل شده که پوش اول گنبد عرقچینی کم خیز وپوش دوم گنبدی است که کلاف های چوبی رانش آن را مهار نموده و بقای آن را تثبیت کرده اند.
سوابق مرمتی بنا
قبور امزادگان مدفون در بنا در مجموع دو قبر سکو مانند هستند که یکی در وسط بقعه در میان ضریحی جدید و دیگری در سردابه ای که دسترسی به آن از زاویه شمال شرق بقعه و توسط رشته پلکانی امکانپذیر است جای دارند. به غیر از چند حدیث از پیامبر اکرم (ص) و عباراتی که از تعمیر بنا بدست استاد عبدالله فرزند استاد ابو القاسم معمار باشی قمی در تاریخ ۲۶محرم ۱۳۳۶ ه. ق و التماس دعای برخی اشخاص، در چهار طاقنما از هشت طاقنمای اجرا شده بر بالای گوشواره و حجره ها آمده باقی سطوح داخلی بنا را لایه ای از گچ می پوشاند. این اثر در سال ۱۳۳۶ ه. ق بدست ابوالقاسم معمار باشی قمی و بار دیگر در سال۱۳۴۱ه. ش بدست دو بردار معمار، مصطفی و صدرالله و آخرین بار در دهه های ۸۰ و ۹۰ مورد تعمیر واقع شده است. بنای بقعه در سال ۱۳۸۷ و به شماره ۲۳۸۱۰ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.
مطالب مرتبط:
