هر شهری با مردمش هویت می گیرد و شناخته می شود. این مردم هستند که با قدم زدن در کوچه پس کوچه های شهر به محل زندگیشان حیات می بخشند.
ما امروز و در این گزارش قدم به کوچه پس کوچه های شهرمان می گذاریم تا به نوعی با حال و هوای گذشتگانمان خاطره سازی کنیم. تهران قدیم هویت و هسته این شهر است.
شهر تهران پیشینه ای طولانی دارد و در نوشته های تاریخی از آن به عنوان منطقه ای خوش آب و هوا و پر از باغ های میوه یاد شده است، اما در همیشه روی یک پاشنه نمی چرخد و همه ما و حتی محل زندگیمان به صورت مداوم در حال تغییر هستیم.
شاه طهماسب صفوی در زمان حکومتش فرمان ساخت حصاری را برای تهران با چهار دروازه و ۱۱۴ برج صادر کرد. این حصار، دروازه ها و برج هایش نخستین زیرساخت های شهری تهران بحساب می آمدند.
بعد ها تهران به دست افغان ها افتاد. نادرشاه افشار آن را از افغان ها گرفت و رضا قلی میرزا فرزند ارشدش را حکمران آن کرد. از یادگار های این دوره می توان به محله های چاله میدان و عودلاجان اشاره کرد.
همانطور که متوجه شدید چاله میدان یکی از محله های قدیم تهران بوده است. خاک این محله در دوره حکومت شاه طهماسب صفوی برای حصارکشی تهران مصرف شده بود و مدتی محل تخلیه زباله شهر بود، اما بعد ها میدانی در آن زده شد و این میدان به محله مذکور حیات بخشید.
چند سال پیش در قالب مقاله ای خواندم که چاله میدان دیگر جای زندگی نیست. برخی از صاحب نظران این امر را نتیجه کاهش دلبستگی مردم به محل زندگیشان می دانند. گروهی نیز آن را حاصل کم توجهی مسئولان به احیای محله های قدیمی تهران بحساب می آورند.
عودلاجان یا اودلاجان یکی دیگر از محله های قدیمی تهران نیز در سالهای اخیر حال و روز خوبی نداشت. این محله از محلات اعیان نشین تهران در دوره قاجار بود.
عودلاجان اعتبار اجتماعی را تا اواسط دوره پهلوی حفظ کرد، اما بعد ها با گسترش شهرسازی تا اندازه ای از اعتبار اولیه خود افتاد. این محله امروزه به انباری برای بازار تبدیل شده است.
شایان ذکر است افزایش جمعیت تهران و لزوم ساخت و ساز های بیشتر همواره و همچنان خانه ها و محله های قدیمی شهر ها را تهدید می کند.
در آذر سال ۱۳۸۶ خبر تخریب بخشی از محله تاریخی عودلاجان تهران منتشر شد. در این خبر چنین ذکر شد که سازمان میراث فرهنگی قدرت اجرایی برای مقابله با تخریب بافت های تاریخی را ندارد.
بعد ها راههای نجات عودلاجان یا اودلاجان در قالب برگزاری نشست های متعدد بررسی شدند. در نهایت مرمت و بازسازی محله عودلاجان با مشارکت سازمان میراث فرهنگی، شهرداری تهران و کسبه بازارش انجام شد. البته فقط عودلاجان منتظر بازسازی نبوده و نیست.
در سالهای اخیر بعضی از هنرمندان و مجموعه داران تلاش کردند با همکاری مسئولان شهری در قالب ارائه و اجرای طرح احیای محله های قدیمی تهران گامی هر چند کوچک برای احیای رگ های تاریخی و حیاتی شهر تهران بردارند؛ اما متأسفانه این طرح به دلیل تغییر مدیریتی نهاد مربوط و مدیریت های سلیقه ای ناکام ماند.
نمیتوان از نوستالژی های تهران یاد کرد و نامی از بازار تهران نبرد. سرتوماس هربرت انگلیسی در سفرنامه خود در سال ۱۱۰۸ هجری قمری مصادف با حکومت صفویان نوشت «بازار های تهران فاقد سقف هستند». بازار بین الحرمین که یکی از اماکن بازار تهران بحساب می آید، در زمان محمدشاه قاجار ساخته شده است. برخی دیگر از اماکن بازار تهران هم در زمان ناصرالدین شاه ساخته شدند.
امروزه بازار تهران در منطقه ۱۲ شهری قرار گرفته و گاهی مواقع همچون هر اثر و بنای تاریخی دیگر نیاز به مرمت دارد.
در پایان باید گفت تهران غبار گرفته امروز نیازمند توجه بیشتری است و چشم به دست ساکنانش دوخته است. ما می توانیم همچون گذشته به محل زندگی خود پایبند بمانیم و به جای آنکه خانه را تغییر بدهیم، در جهت بازسازی و احیای محله زندگیمان قدم برداریم.
مسئولان نیز با توجه بیشتر به لزوم حفظ هویت تاریخی شهرهایی چون تهران می توانند همگام با مردم شده و پایداری شهر ها را تضمین کنند. وزارت میراث فرهنگی در سالهای اخیر تلاش کرده با همکاری نهادهایی چون مجلس شورای اسلامی و شهرداری طرح هایی را برای حمایت از مالکان بنا های تاریخی و به تبع آن کاهش ساخت و ساز های مخرب، تصویب و اجرایی کند. این وزارتخانه سعی می کند با اجرای این طرح ها گام هایی در جهت حفظ هویت تاریخی شهر ها بردارد.
مطالب مرتبط:
