عضو پیوسته انجمن گردشگری ایران گفت: معتقدم که در گردشگری مذهبی انسجام اجتماعی و پیوندهای همسایگی نقش پر رنگی در گفت‌وگوی تمدنی ایفا می‌کنند، به همین دلیل تعاملات ایجاد شده به واسطه گردشگری مذهبی بسترهای شناخت متقابل و تفاهم فرهنگی رامهیا می‌کند.
مهدی سقایی در گفت‌وگو با ایسنا به معرفی گردشگری در اسلام پرداخت و اظهار کرد: تفکیک جهانگردی و گردشگری، نخستین جداسازی است که باید ایجاد شود. همانطور که در کتاب گردشگری، ماهیت و مفاهیم بیان شده است، جهانگردی با گردشگری تفاوت دارد. چنانچه دوره سنت و دوره مدرن را از یکدیگر تفکیک کنیم، جهانگردی روندی در ارتباط با دوره سنت بوده و دارای اهداف، چارچوب‌ها و فرایندی است که با گردشگری بسیار متفاوت است.
گردشگری و جهانگردی هر دو بر تمدن اسلامی تاثیرگذار هستند
وی اضافه کرد: این در حالی است که گردشگری و جهانگردی هر دو بر تمدن اسلامی تأثیرگذار هستند اما برای پیشگیری از نقض هستی‌شناختی لازم است در ابتدا موضوعاتی از یکدیگر تفکیک شوند، زیرا جهانگردی مفهومی داخلی و عینی برای سفر به خود (خودشناسی) و شناخت دیگری محسوب می‌شود که اغلب با انگیزه‌های دینی شکل می‌گرفته است. البته بخشی از جهانگردی نیز در راستای کمک به امپراتورها، حاکمان، شناخت دشمنان و سایر مناطق صورت می‌گرفته است.
مدیرگروه گردشگری دانشگاه حکیم جرجانی ادامه داد: گردشگری دارای گونه‌های مختلفی است و حاصل دنیای مدرن است، به گونه‌ای که هنگام فراغت از کار و با انگیزه‌های مختلف سفر به مقاصد گوناگون انجام می‌شود. بنابراین اگر مفهوم عینی جهانگردی را در نظر بگیریم، تأثیرگذاری‌های بسیاری در تمدن اسلامی داشته است. به این معنی که بسترهای مناسبی از تعاملات را فراهم ساخته است.
سقایی ادامه داد: به عنوان مثال جهانگردان زیادی در قرون متفاوت و با انگیزه‌های خاصی سفر می‌کردند که نخستین و بنیادی‌ترین انگیزه در این سفرها، شناخت پیشینیان و مهمتر از آن شناخت خداوند و آفرینش خداوند بوده که در قرآن نیز به آن اشاره شده است.
وی خاطرنشان کرد: به این ترتیب سفرها با این اهداف شکل می‌گرفت و در ادامه با شناخت و مشخص کردن راه‌ها و مناطق مختلف ادامه می‌یافت، همچنین عده‌ای نیز برای آموختن احادیث مختلف از محدثان به این سفرها می‌پرداختند و اغلب این سفرها مذهبی بوده که سفر حج نمونه‌ای از آن به شمار می‌رود و عموما تاریخ و روند این سفرها نوشته شده است.
در ابتدا سفرها عموما با انگیزه‌های دینی خودشناسی و خداشناسی انجام می‌شده است
عضو پیوسته انجمن گردشگری ایران اظهار کرد: بر این اساس سفرها با نگاهی تمدن‌ساز انجام می‌شده است، به گونه‌ای که هر سفر آن‌ها با نگارش کتاب همراه بوده و شناخت‌های متفاوتی از جهانی که به آن سفر کرده بودند را ترسیم می‌کردند. بنابراین سفرها عموما با انگیزه‌های دینی مانند خودشناسی و خداشناسی صورت می‌گرفته و در گام دوم به دنبال شناخت دیگران و سایر ممالک مسلمان انجام می‌شده است. همچنین مسیر سفرها نیز برای آگاهی افراد دیگر ترسیم می‌شد تا مسافران با استفاده از آن‌ها به سفر بپردازند. از این رو جهانگردی با اهداف مختلف شکل می‌گرفته است.
سقایی ادامه داد: جهانگردی با هدف بازرگانی، جنبه دیگری از جهانگردی محسوب می‌شود که پس از گذشت مدتی شکل گرفته و در سطح دوم قرار می‌گیرد. هنگامی که تمدن اسلامی به اوج خود می‌رسد و دریانوردی در تمدن اسلامی با چارچوبی مشخص آغاز می‌شود، انگیزه‌های بازرگانی و تجارت نیز به اهداف پیشین اضافه می‌شود که در کنار آن دعوت به اسلام نیز مورد توجه قرار می‌گیرد.
وی عنوان کرد: دسته دیگری از جهانگردان به حاکمان زمانه وابسته بوده و برای شناخت مناطق مختلف سفر می‌کردند که این گروه پیش از آغاز نبردها به سرزمین‌های دیگر رفته و به شناخت مناطق مختلف سرزمین دشمن می‌پرداختند تا حاکمان بر مبنای اطلاعات آن‌ها نسبت به مناطق دشمن، شناختی پیدا کنند و برای مقابله با دشمن برنامه‌ریزی می‌کردند.
سفر جزئی از زندگی جهانگردان در دوره سنت بوده است
مدیرگروه گردشگری دانشگاه حکیم جرجانی اضافه کرد: به این ترتیب کارکردهای جهانگردی در دوره سنت متفاوت از یکدیگر بوده است، به طوری که فلسفه آن‌ها حرکت بوده و به تعبیری سفر جزئی از زندگی آن‌ها محسوب می‌شده است، در طول سفر زندگی آن‌ها جریان داشته و به قصد گذران اوقات فراغت صورت نمی‌گرفته است. این روند، سبب شکل‌گیری بنیان‌ها شد. به عبارتی دیگر جهانگردان در کنار انگیزه اولیه خود، زمینه شناخت نسبت به تمدن اسلامی را فراهم می‌ساختند و کلیت تمدن اسلامی را ترسیم می‌کردند.
سقایی بیان کرد: در قرن‌های دوم، سوم و چهارم هجری قمری، جهانگردی و سفر میان افرادی که جسارت سفر کردن و تمکین مالی سفر داشتند یا افرادی که از سوی حکومت حمایت می‌شدند، رواج پیدا کرده بود. در حالی که به مرور زمان و حرکت به سمت جهانگردی با اهداف بازرگانی، سفر کردن قشر بزرگتری از جامعه را در بر می‌گرفته است و به تبع نگارش سفرنامه کمتر انجام می‌شود. همچنین در قرن‌های نخست، معمولا افرادی که شناخت، بصیرت و توانایی تمکین مالی داشته و مورد حمایت قرار می‌گرفتند، به جهانگردی و سفر می‌پرداختند.
وی ادامه داد: پس از گذشت زمان ما به دنیای مدرن ورود پیدا می‌کنیم، در این دوره تکنولوژی حمل و نقل چنان رشدی پیدا کرد که سفر به نقاط مختلف با سادگی امکان‌پذیر بود. به طوری که حمل و نقل هوایی، ریلی و جاده‌ای دچار تغییراتی شد. به این ترتیب فراغت از کار ثمره دوره مدرن است.
انسجام اجتماعی در گردشگری مذهبی نقش پررنگی ایفا می‌کند
عضو پیوسته انجمن گردشگری ایران گفت: در دوره سنت، سفر به حج بسیار دشوار بوده است، اما در دهه ۱۹۸۰ میلادی بیش از ۷۰ درصد سفرها به حج از طریق هواپیما انجام می‌شده است. در چنین شرایطی انسجام اجتماعی و پیوندهای همسایگی (هم‌طایفه‌گی) در گردشگری مذهبی، نقش پررنگی در گفت‌وگوی تمدنی و بازدید از بخش‌های مختلف ایفا می‌کند. بنابراین تعاملات ایجاد شده به واسطه گردشگری مخصوصا گردشگری مذهبی، بسترهای شناخت متقابل و تفاهم فرهنگی را مهیا می‌سازد.
سقایی خاطرنشان کرد: بر این اساس در کنار جنبه‌های اقتصادی و گردشگری، نگرش فرهنگی در گردشگری مذهبی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. زیارت امام رضا(ع) قبل از جنبه‌های اقتصادی، موضوعی فرهنگی است؛ چراکه نگاه شناختی نسبت به انسان‌ها، تعاملات فرهنگی و امر قدسی که انسان‌ها را در چارچوب مکانی مانند حرم مطهر یا شهر مشهد پیوند می‌دهد، بسیار حائز اهمیت است.
وی افزود: از این رو متناسب با جنبه فرهنگی گردشگری، تعاملات و ارتباطات فرهنگی و اجتماعی بیشتر خواهد بود. حتی گردشگری تفریحی و سایر انواع گردشگری، انسجام اجتماعی ملی را به همراه دارد و سبب گسترش شناخت می‌شود. این انسجام در سفرهای داخل کشور به عنوان انسجام درونی میان اقوام مختلف کشور شناخته می‌شود و گردشگران خارجی انسجام تمدنی را ایجاد خواهند کرد.
مدیرگروه گردشگری دانشگاه حکیم جرجانی تصریح کرد: به شکلی که می‌توان در چارچوب تعاملات مثبت موجود و در قالب مراودات گردشگران مذهبی و فرهنگی، به عنوان الگوی تمدن شناخته شویم. این نتایج زمانی محقق می‌شود که بسترهای آن فراهم باشد و دولت یا برنامه‌ریز در شکل‌گیری خودجوش گردشگری دخالت نداشته باشند.
سقایی عنوان کرد: از طرفی دیگر اگر زمینه تمدن اسلامی ایجاد نمی‌شد، جهانگردی با هدف بازرگانی شکل نمی‌گرفت. به این ترتیب عواملی مانند امنیت و تمدن بسترهای جهانگردی را فراهم می‌سازد. همانطور که کشورها و مناطقی که در آن‌ها آشوب وجود دارد به عنوان مقصد گردشگری انتخاب نمی‌شوند.
وی ادامه داد: با صرف نظر از دو سال شیوع ویروس کرونا، گردشگری در سال‌های اخیر بسیار رشد یافته، به گونه‌ای که بسیاری از صنایع درآمدزا را پشت سر گذاشته است. از این رو در سال‌های اخیر بسیاری از دولت‌ها در معاملات بین دولتی، موافقت‌نامه‌های گردشگری امضا می‌کنند. پس از ۱۹۶۰، گردشگری گستره فراوانی را در برمی‌گیرد و بازنگری در این بخش صورت گرفته و بر این اساس انواع مختلف گردشگری شامل اکوتوریسم، گردشگری کشاورزی، فرهنگی، ورزشی ایجاد شده است.
پیش‌بینی می‌شود گردشگری در پساکرونا به سرعت رشد خواهد کرد
عضو پیوسته انجمن گردشگری ایران خاطرنشان کرد: بسیاری از افراد پیش‌بینی می‌کنند که پس از دوران شیوع کرونا، گردشگری جهش یافته و به سرعت رشد پیدا خواهد کرد. گردشگری صنعت حساسی است که باید الزامات آن در نظر گرفته شود و آگاهی پیدا کنیم که به عنوان مقصد جزء کدام نوع از گردشگری شناخته می‌شویم و قابلیت و ظرفیت خود در انواع گردشگری را بشناسیم تا خدمات متناسب با تقاضا عرضه شود. ایجاد انگیزه برای سفر بسیار حائز اهمیت است و این انگیزه شرایطی را می‌طلبد که چنانچه شرایط لازمه فراهم شود، گردشگری رشد پیدا خواهد کرد.
منبع:
مطالب مرتبط:
