نارنجستان قوام یکی از معروفترین و زیباترین باغهای ایرانی است که به‌واسطه‌ی نام بنای داخل این باغ به نارنجستان قوام شهرت یافته است. نارنجستان قوام از جمله جاذبه‌های دیدنی شیراز است که هر رهگذری را با عطر و بوی بهار نارنجش به‌سوی خود جذب میکند. با قدم‌زدن در این باغ نه تنها مدهوش درختان بهار نارنج آن میشوید و از فضای روح افزای آن لذت میبرید بلکه با معماری بنایی مواجه میشوید که هنر ایرانی را در نهایت کمال و زیبایی به‌کار برده است.
تاریخچه‌ی نارنجستان قوام
نارنجستان قوام در سال ۱۲۶۷ هجری شمسی و در دوران سلطنت ناصرالدین شاه قاجار به دستور فردی به‌نام «علی محمد خان قوام» در محله‌ی بالاکفت شیراز ساخته شد. خاندان قوام از خانواده‌های بزرگ، مقتدر و برجسته‌ی دوران قاجار به‌شمار میرفتند که در محله بالا کفت شیراز زندگی می کردند. آنان به ساخت و مرمت بناهای تاریخی متعددی از جمله حسنیه‌ی قوام، باغ دلگشا، خانه‌ی زینت الملک و نارنجستام قوام همت گماردند.
نارنجستان قوام در هنگام ساخت، مساحتی حدود ۳۵۰۰ متر مربع را در برمیگرفت و شامل دو بخش بیرونی و اندرونی بود. بخش اندرونی که امروزه به موزه‌ی زینت الملک شهرت دارد زمانی محل اقامت زینت الملک قوام بوده است و در غرب باغ نارنجستان قرار دارد. آنچه که امروزه به‌نام باغ نارنجستان میشناسیم، همان بخش بیرونی است که شامل باغ قوام و عمارت داخل آن میشود. این محل، زمانی مکان انجام کارهای اداری و دیوانی و پذیرایی از مهمانان بوده است. تاریخ دقیق ساخت این بنا مشخص نیست، اما میتوان گفت که ساخت آن مقارن با زمان ناصرالدین شاه بوده و بعدها گسترش یافته است. پایان ساخت این بنا را از کتیبه‌ی موجود در اتاق آینهکاری به سال ۱۳۰۲ هجری قمری منتسب میکنند. باغ قوام به‌دلیل فراوانی درختان نارنج به نارنجستان قوام شهرت یافت که در زمان خود یکی از زیباترین باغ های شیراز به‌شمار میرفته است.
معماری نارنجستان قوام
طرح باغ نارنجستان با اقتباس از سبک دوران قاجاریه و طرح بنای اصلی از معماری دوره‌ی زندیه الهام گرفته است. اصل تقارن در همه جای محوطه‌ی عمارت رعایت شده است. این امر را میتوان از محل قرارگیری ایوان یا تالار آینه خانه در وسط و اتاقهای اطراف آن که به‌صورت هماهنگ در سمت چپ و راست قرار گرفتهاند، مشاهده کرد. این مجموعه، متشکل از بخشهای مختلفی مانند ورودی، باغ، عمارت اصلی، خانه‌ی عرقیها، حمام گچینه و موزه است.
سردر ورودی اصلی باغ در قسمت جنوبی آن قرار دارد که از جنس چوب ساج بوده و دارای تزئینات آجرکاری چشمگیر و کتیبهای از جنس مرمر سرخ رنگ به همراه آیاتی از قرآن مجید است. نقش دو سرباز قاجاریه نیز در دو طرف ازارههای اطراف درگاه ورودی خودنمایی میکنند. هنگام ورود از درب اصلی وارد یک هشتی میشوید که شما را به داخل محوطه‌ی باغ هدایت میکند. محوطه‌ی باغ را ردیفهایی از درختان نارنج و گل‌های رنگارنگ و گوناگون و آب‌نمای سراسری تشکیل داده است. در میانه‌ی گذرگاه اصلی نیز باغ حوض بزرگی دیده میشود که تصویر بینظیری از عمارت و ایوان زیبای آن را در خود منعکس میکند. عمارت اصلی باغ در ضلع شمالی آن قرار دارد و در دو طبقه ساخته شده است. این قسمت شامل ۲۰ اتاق در دو طبقه است که هر یک به گروهی از مهمانان اختصاص داشته است. باشکوهترین بخش عمارت، ایوان دو ستونی عمارت است که نمونه‌ای عالی از هنر قاجاری را به تصویر میکشد. دو ستون این ایوان از جنس سنگ مرمر یکپارچه ساخته شده و سرستونهای آن مزین به مقرنسکاریهای نفیس هستند.
در سقف این ایوان نیز نقاشی یک مدال بزرگ به همراه شش منظره‌ی بیضی شکل ترسیم شده است. سقف ایوان و بدنه‌ی آن نیز به نقشهایی از گل و بوته و اشکال حیوانات آراسته شده است که در دیگر اتاقها نیز مشاهده میشود. بیشتر این نقشها به همراه نقاشیهای اتاقها به دست هنرمند مشهور زندیه، «لطفعلی خان صورتگر» طراحی شده است. در دو طرف ایوان بزرگ، پلکانی جهت ورود به سایر قسمت‌ها تعبیه شده است. با ورود به تالار اصلی یا شاه‌نشین در مجاورت ایوان با دیوارها و سقفی تمام آینهکاری و نقاشی شده مواجه میشوید که چشم‌ها را مبهوت زیبای خود میکند. در قسمت جلوی عمارت اصلی نیز درهای اُرُسی با شیشه‌های رنگی تعبیه شدهاند که با عبور نور از میان خود زیبایی عمارت را دو چندان میکنند.
